Lezersrecensie
Hoe gewetenloos kun je zijn ?
Een uiterst boeiend boek. Volgens de ondertitel een Roman, maar in feite is het een nauwgezette documentaire, door Hertmans tot 'roman' gemaakt door de vele inkleuringen met gedachten, conversaties en emoties van zijn personages. Die inkleuringen maken er een heel prettig leesbaar boek van. Het documentaire verhaal op zich biedt bovendien zo veel verrassende ontwikkelingen, dat je van de ene verbazing in de andere valt en met spanning de bladzijden omslaat.
Hertmans ontrafelt het leven van Willem Verhulst, een knappe, flamboyante man, waar vrouwen op vallen, maar ook een gewetenloze fanaticus. Willem is geboren in 1898 in de buurt van Antwerpen, als zoon van een diamantslijper en maakte twee wereldoorlogen mee. Hij overleed in 1975. Een groot deel van zijn leven woonde hij in Gent, in de Drongenhof nr.5, een verpauperde straat, vlak bij het centrum.
In 1979 viel Hertmans' oog op een groot, charmant, maar totaal vervallen huis in diezelfde Drongenhof. Hij kocht het en bewoonde het een paar decennia. Toen hij het rond de eeuwwisseling weer verliet besefte hij ineens dat vòòr hem in datzelfde huis jarenlang een man had gewoond die in WO II een beruchte SS-er was geweest. Eerdere signalen had hij links laten liggen. Maar plots werd hij er door gebiologeerd door de verschijning van een boek getiteld: 'Zoon van een foute Vlaming', auteur Arnold Verhulst, een zeer gerenommeerd hoogleraar in Gent, waar Hertmans ooit nog eens tentamen bij had gedaan. Tot zijn grote verbazing bleek deze Arnold de zoon te zijn van de beruchte Willem, die jarenlang vòòr hem in 'zijn' huis had gewoond.
Die allermerkwaardigste samenloop van dingen deed hem besluiten om ook zelf een boek over deze ontspoorde figuur te schrijven. Wel moest hij de nodige tegenzin overwinnen om zich te verdiepen in het leven van een gewetenloze schurk, maar het liet hem niet meer los. Bovendien bleek hem dat hij een schat aan informatie kon vinden in dikke dossiers met oorlogsdocumentatie, in bewaarde dagboeken en brieven, en uit verhalen van de twee zusters van Willem die beiden nog in leven waren.
Hertmans begint zijn verhaal met de vermelding dat Willem als kind een paar trauma's moet hebben opgelopen door een fysiek probleem, waarbij hij het zicht van één oog had verloren. Wellicht is daarmee een kiem voor zijn verbetenheid gelegd. Als schooljongen blijkt hij als Nederlandstalige Vlaming een steeds grotere hekel aan de Franstaligen te krijgen omdat die de Vlamingen onderkruipels vonden en hen volledig overheersten. Begin twintigste eeuw kwamen daardoor in Vlaanderen vele vormen van verzet tegen de Franstaligen tot bloei, waar Willem zich door liet inspireren.
Het waren de jaren van Willem's volwassenwording en hij werd een steeds vuriger aanhanger van het Flamingante activisme. Op de middelbare school nam hij al fanatiek deel aan knokpartijen tussen Frans- en Vlaamstaligen, die elk onderwijs kregen in een 'eigen afdeling' van de school, maar waar ook de Vlamingen onderwijs kregen in het Frans. Willem verdroeg dat niet. In de klas maakte hij er amok over en na schooltijd deed hij mee aan de dagelijkse vechtpartijen tussen de twee groepen, waarbij bespijkerde stokken en ander ruw materiaal zo stevig werd gehanteerd dat niet zelden slachtoffers per ambulance moesten worden afgevoerd.
Tijdens de Duitse bezetting in WO-I studeerde Willem aan de Gentse Tuinbouw Hogeschool en werd hij actief lid van radicale activistische groeperingen. Daarbuiten was hij nog steeds de vrolijke, charmante man waar vrouwen op vielen. Zoals Elsa, zijn hospita, waarmee hij in een serieuze relatie belandde.
In 1918 begon de nieuwe Belgische regering Vlaamse activisten op te pakken. Willem vluchtte naar Nederland en Elsa ging met hem mee. Zij werd zijn eerste vrouw. Maar Elsa werd ziek. Om onbekende redenen kwamen ze terecht in Oud Zevenaar, waar Elsa overleed. De dochter van de boer die hen onderdak bood hielp de zieke Elsa verzorgen. Toen Elsa overleed werd zij al snel Willems tweede vrouw, Mientje, waarmee hij later naar Gent terugkeerde.
Dat werd een vreemd huwelijk. Want in WO-II zocht Willem zijn heil bij de Duitse bezetter, het 'Germaanse Broedervolk'. En onder hun vleugelen groeide hij van lieverlee uit tot de grootste verrader van Gent. Duitse officieren liepen Drongenhof 5 in en uit en Willem resideerde als top-aangever in een voornaam Gents pand over een Duitse spionnageafdeling. Maar Mientje vertelde hij niets over zijn besognes. "Zorg jij maar voor de kinderen. Mijn werk is mannenwerk. Punt uit". Tegelijk leefde Mientje, een stevige dame, intelligenter dan Willem, geheel in haar eigen wereld, de Protestantse kerk, waarvoor ze op veel terreinen zeer actief was. Ondanks alles bleef zij Willem trouw als liefhebbende echtgenoot.
De manier waarop Hertmans deze geschiedenis uit de doeken doet is fascinerend. En wat mij in zo'n geschiedenis bovenal boeit is te ontdekken hoe een vrolijke, charmante, idealistische, maar niet al te slimme man door omstandigheden - de 'onderdrukking door de Franstaligen - tot een gewetenloze misdadiger uit kan groeien.
> Crailo, februari 2021
Hertmans ontrafelt het leven van Willem Verhulst, een knappe, flamboyante man, waar vrouwen op vallen, maar ook een gewetenloze fanaticus. Willem is geboren in 1898 in de buurt van Antwerpen, als zoon van een diamantslijper en maakte twee wereldoorlogen mee. Hij overleed in 1975. Een groot deel van zijn leven woonde hij in Gent, in de Drongenhof nr.5, een verpauperde straat, vlak bij het centrum.
In 1979 viel Hertmans' oog op een groot, charmant, maar totaal vervallen huis in diezelfde Drongenhof. Hij kocht het en bewoonde het een paar decennia. Toen hij het rond de eeuwwisseling weer verliet besefte hij ineens dat vòòr hem in datzelfde huis jarenlang een man had gewoond die in WO II een beruchte SS-er was geweest. Eerdere signalen had hij links laten liggen. Maar plots werd hij er door gebiologeerd door de verschijning van een boek getiteld: 'Zoon van een foute Vlaming', auteur Arnold Verhulst, een zeer gerenommeerd hoogleraar in Gent, waar Hertmans ooit nog eens tentamen bij had gedaan. Tot zijn grote verbazing bleek deze Arnold de zoon te zijn van de beruchte Willem, die jarenlang vòòr hem in 'zijn' huis had gewoond.
Die allermerkwaardigste samenloop van dingen deed hem besluiten om ook zelf een boek over deze ontspoorde figuur te schrijven. Wel moest hij de nodige tegenzin overwinnen om zich te verdiepen in het leven van een gewetenloze schurk, maar het liet hem niet meer los. Bovendien bleek hem dat hij een schat aan informatie kon vinden in dikke dossiers met oorlogsdocumentatie, in bewaarde dagboeken en brieven, en uit verhalen van de twee zusters van Willem die beiden nog in leven waren.
Hertmans begint zijn verhaal met de vermelding dat Willem als kind een paar trauma's moet hebben opgelopen door een fysiek probleem, waarbij hij het zicht van één oog had verloren. Wellicht is daarmee een kiem voor zijn verbetenheid gelegd. Als schooljongen blijkt hij als Nederlandstalige Vlaming een steeds grotere hekel aan de Franstaligen te krijgen omdat die de Vlamingen onderkruipels vonden en hen volledig overheersten. Begin twintigste eeuw kwamen daardoor in Vlaanderen vele vormen van verzet tegen de Franstaligen tot bloei, waar Willem zich door liet inspireren.
Het waren de jaren van Willem's volwassenwording en hij werd een steeds vuriger aanhanger van het Flamingante activisme. Op de middelbare school nam hij al fanatiek deel aan knokpartijen tussen Frans- en Vlaamstaligen, die elk onderwijs kregen in een 'eigen afdeling' van de school, maar waar ook de Vlamingen onderwijs kregen in het Frans. Willem verdroeg dat niet. In de klas maakte hij er amok over en na schooltijd deed hij mee aan de dagelijkse vechtpartijen tussen de twee groepen, waarbij bespijkerde stokken en ander ruw materiaal zo stevig werd gehanteerd dat niet zelden slachtoffers per ambulance moesten worden afgevoerd.
Tijdens de Duitse bezetting in WO-I studeerde Willem aan de Gentse Tuinbouw Hogeschool en werd hij actief lid van radicale activistische groeperingen. Daarbuiten was hij nog steeds de vrolijke, charmante man waar vrouwen op vielen. Zoals Elsa, zijn hospita, waarmee hij in een serieuze relatie belandde.
In 1918 begon de nieuwe Belgische regering Vlaamse activisten op te pakken. Willem vluchtte naar Nederland en Elsa ging met hem mee. Zij werd zijn eerste vrouw. Maar Elsa werd ziek. Om onbekende redenen kwamen ze terecht in Oud Zevenaar, waar Elsa overleed. De dochter van de boer die hen onderdak bood hielp de zieke Elsa verzorgen. Toen Elsa overleed werd zij al snel Willems tweede vrouw, Mientje, waarmee hij later naar Gent terugkeerde.
Dat werd een vreemd huwelijk. Want in WO-II zocht Willem zijn heil bij de Duitse bezetter, het 'Germaanse Broedervolk'. En onder hun vleugelen groeide hij van lieverlee uit tot de grootste verrader van Gent. Duitse officieren liepen Drongenhof 5 in en uit en Willem resideerde als top-aangever in een voornaam Gents pand over een Duitse spionnageafdeling. Maar Mientje vertelde hij niets over zijn besognes. "Zorg jij maar voor de kinderen. Mijn werk is mannenwerk. Punt uit". Tegelijk leefde Mientje, een stevige dame, intelligenter dan Willem, geheel in haar eigen wereld, de Protestantse kerk, waarvoor ze op veel terreinen zeer actief was. Ondanks alles bleef zij Willem trouw als liefhebbende echtgenoot.
De manier waarop Hertmans deze geschiedenis uit de doeken doet is fascinerend. En wat mij in zo'n geschiedenis bovenal boeit is te ontdekken hoe een vrolijke, charmante, idealistische, maar niet al te slimme man door omstandigheden - de 'onderdrukking door de Franstaligen - tot een gewetenloze misdadiger uit kan groeien.
> Crailo, februari 2021
2
Reageer op deze recensie
