Explosief talig mengsel raakt doel

Apeirogon: een vorm met een telbaar oneindig aantal zijden (blz. 99)

Uiterst origineel, sprankelend, ontroerend, onthutsend, leerzaam, evenwichtig verhaal over de kracht van de wil en het woord tot vrede in plaats van wraak. De titel geeft in dit geval de kortste samenvatting van het verhaal. De een na kortste is dat twee vaders, een Palestijn en een Israëliër, een dochter verliezen en elkaar vinden in de zoektocht naar vrede. Dat dit de lading van het boek niet dekt mag duidelijk zijn, de inhoud bestaat uit dik 500 pagina’s met een opmerkelijke structuur. Ingedeeld in duizend-en-een vertellingen, die in lengte variëren van een korte eenregelige mededeling tot meerdere pagina’s tekst, maakt duidelijk dat de titel Apeirogon een geweldige vondst is. De indeling van het boek laat zien dat het hier om een reis gaat, de heen - en terugreis van Bassam en Rami, twee vaders die beiden een dochter verloren. Tijdens hun reis komen er fragmentarisch tal van onderwerpen aan de orde.

‘Volgens de moslimoverlevering zal op de Dag des Oordeels een dunne draad worden gespannen van de top van de Haram al-Sharif in het westen naar de top van de Olijfberg in het oosten waar Christus en Mohammed beiden hun recht zullen spreken. De rechtschapenen zullen door engelen beschermd worden en ze zullen de oversteek snel volbrengen, maar de zondaars zullen in het dal storten. ‘(blz. 192)

Het fragmentarische karakter moet even wennen, maar leest erg verfrissend, zie het als licht dat elke keer anders valt op een voorwerp. Elke vertelling voegt iets toe aan het verhaal en hoewel het doel niet altijd duidelijk is valt tijdens het lezen op dat er een aantal motieven aan te wijzen is. Vogels hebben een belangrijke rol, hun manier van vliegen en jagen, hun kwetsbaarheid, hun relatie met de mens en hun symbolische waarde laten zien hoe nauw mens en vogel met elkaar verweven zijn. Vogels en lucht lopen als rode draad door het verhaal, zie het citaat van de draad waarop recht gesproken wordt, maar ook de Franse evenwichtskunstenaar Petit die met een duif een het Hinnomdal oversteekt op een koord. Een dal waar vroeger gruwelijke offers gebracht werden en waar Petit ‘het wisselen van de eeuwen beneden hem kon horen.’ En hoe opmerkelijk is het te lezen hoe gebieden in de lucht afgebakend worden om te kunnen gehoorzamen aan strenge religieuze wetten.

‘De reden dat een valk gekapt wordt, is precies de reden waarom de valkenier geen kap draagt: de vogels kunnen zo scherp zien dat ze vrijwel zeker afgeleid zouden worden door een andere prooi veel verder weg. De valkenier kapt de vogel en wacht. Hij wil dat de valk alleen ziet wat hij ziet. (blz. 131)’

Door het verhaal in brokjes voor te schotelen krijgt het de vorm van 1001 puzzelstukjes waarvan het thema bekend is, maar de uitwerking nog niet. Zijn alle stukjes wel nodig om het verhaal te vertellen over de twee vaders die vrede als antwoord op wederzijds geweld willen geven? Op die vraag mag iedere lezer zelf antwoorden. Maar vast staat dat kunstenaars hun steentje bijdragen aan het onder de aandacht brengen van het conflict. Zelfs bloedstollende voorstellingen passeren de revue, ze wagen hun leven en maken met hun voorstelling veel los. Soms gebruiken ze echte wapens, een andere keer een vredesduif of een meisje dat zich op laat tillen door ballonnen zoals de afbeelding Balloon Debate van Banksy (op de muur langs de Jordaanse Westoever).

Bassam en Rami zijn de twee hoofdpersonages, beide levens worden op een wrede manier verstoord. Hun ongeloof, angst, verdriet en woede komt in stukjes en beetjes. Het kan opgeroepen worden door de tastbare herinnering aan het snoeparmbandje van Arib, het dochtertje van Bassam, of door het horen van een liedje dat Rami aan zijn dochter Smadar doet denken. De auteur gaat heel ver in het zo volledig mogelijk maken van het thema, zo maakt hij ons deelgenoot van het verleden van beide mannen en voert ons naar de Holocaust waar Rami’s vader over kan meepraten en over de ziekte van wijnstokken die het leven van de voorouders van Bassam veranderde. Terloops wordt meegedeeld dat Bassam als enige van de zeventien kinderen geen inenting tegen polio kreeg en weten we waarom hij mank loopt.

McCann schrijft zo beeldend dat elke nieuwe vertelling voor een verrassing kan zorgen, soms zijn ze gruwelijk wanneer het om wapens gaat. We weten hoe het zit met wapenleveranties, maar zwart op wit met namen en gezichten van slachtoffers komen die berichten hard aan, vooral wanneer het effect van kogels gedetailleerd beschreven wordt. Een andere keer voelt het meer als een rondleiding in een gebied waar de bodem vele herinneringen bergt en een gids vertelt over de resten van een oud klooster met balken van olijfhout en een mozaïekvloer.

De roman laat op een bijzondere manier zien hoe conflictsituaties ontstaan, hoe escalatie niet voor oplossingen zorgt en hoe een mens met het woord invloed uit kan oefenen. De verhalen zijn waargebeurd, de auteur kreeg toestemming hun geschiedenis vorm te geven en is daar meer dan uitstekend in geslaagd.