Een harmonieus geheel ondanks veel dynamiek en toeval

Zou het typisch Engelse humor zijn dat je halverwege een roman te lezen krijgt dat dit boek geen vrouwenboek is? In elk geval is het komisch dat zo’n waarschuwing niet meteen aan het begin staat. Dan heb je als lezeres het halve boek doorgewerkt om er vervolgens achter te komen dat je niet tot de doelgroep behoort, dit vergt lef van de auteur. William Gerhardie richt zich in de roman wel vaker tot de lezer, het geeft een gevoel van medeplichtigheid, alsof je enige invloed hebt op het verloop van de roman. Misschien laat dit het kunstenaarschap zien, tenslotte heeft de auteur alle registers opengetrokken om zoveel mogelijk excentrieke personages en situaties met elkaar te verbinden, inclusief de lezer/lezeres.
 
Zonder teveel prijs te geven is de uitgebreide inleiding van Gerrit Komrij een waardevolle entree. ‘The Polyglots’ werd in 1925 geschreven, bijna honderd jaar later is nu de Nederlandse vertaling beschikbaar. De wereldorde is in al die jaren nogal veranderd en het verhaal is historisch door de mondiale machtsverschuivingen en tijdloos door het universele gedrag van de mens. De roman speelt zich af in het Verre Oosten waar de verteller, een Britse militair met de bijzondere naam Georges Hamlet Alexander Diabologh, aanmeert in Japan. Hij sluit zich aan bij zijn familie, die met staart tussen de benen uit België vluchtte toen de eerste schoten klonken van de Eerste Wereldoorlog.
 
Een van de thema’s waarmee de auteur met een groot gevoel voor humor de spot drijft is het militarisme. Vooral de bureaucratie moet het ontgelden, zo worden er opdrachten verzonnen die vervolgens bij wijze van werkverschaffing en vermaak, zelfs met grootst mogelijke moeite onuitvoerbaar blijken. Hilarisch is ook de majoor, die onder Georges diende en zichzelf tot directeur benoemt van een zelf opgerichte afdeling. De ironie, absurditeit en droge humor zorgen voor een verhaal waarin de aanwezige tragiek met een glimlach gelezen kan worden. Talloze personages van diverse nationaliteiten, leeftijden en eigenaardigheden komen, gaan en manifesteren zich. De auteur maakt van hen soms een karikatuur, waardoor hun tekortkomingen uitvergroot worden.

Georges houdt zich intensief met filosofische levensvragen. Denkend aan de zin van het leven mijmert en discussieert hij over het leven na de dood. Doodgaan is tevens een thema, meerdere personages laten op hun eigen manier het leven. Samen met de gepassioneerde, complexe liefde van Georges voor zijn nicht Sylvia zijn de sterfscènes de tegenhangers van de absurditeit van veel andere passages. Het Verre Oosten is een dankbaar decor voor alle familieleden, hun aanhang, de militairen en wie er nog meer aan komt waaien. Rusland is het geboorteland van Gerhardie, hij woonde er 18 jaar waarna hij naar Engeland vertrok voor zijn studie. De Russische sfeer komt terug in deze roman, zo schijnt gastvrijheid een van de eigenschappen te zijn van de Russen en daarmee weet de auteur raad. Zijn oom Lucy raakt zijn fabriek kwijt door de revolutie en vraagt onderdak bij zijn zus. Dat er ook een vrouw en een enorm aantal kinderen bij het gezin hoort, maakt niet uit. Ook niet dat er al andere ontheemden een plek gekregen hadden. Het wordt een kakelbont gezelschap waarin kinderen het verhaal op hun eigen kindermanier en taal nog levendiger maken.

Het boek begint met het aanmeren in Japan en eindigt eveneens op een schip. De terugreis wordt uitgebreid beschreven en geeft een magnifiek beeld van langzaam reizen in tropische wateren, langs exotische plaatsen en de interactie aan boord. Het transportschip heeft de stoere naam Rhinoceros, zo is te zien op de mooie, tot de verbeelding sprekende omslag.

Tot slot een citaat (pag. 344) dat beschouwd kan worden als een poging de roman
samen te vatten. Aan het woord is Georges:

‘Het leven is een aaneenschakeling van toevalligheden, van allerlei toevallige
ontmoetingen. Gebeurtenissen die terloops plaatsvinden, tegenstrijdig beginnen, en
abrupt eindigen, hangen volkomen van het toeval aan elkaar, maar binnen elk van
die gebeurtenissen ontwikkelen we onze harmonie volledig en coherent.’