Trouw aan jezelf (Roberto Arlt, De zeven gekken)

In het leven van alledag vergeet je al snel dat je een mysterie bent voor jezelf. Je gaat op in het nieuws, je zorg voor anderen, of maakt je druk over de aanstaande verkiezingen. Je denkt daarbij in het licht van de waarheid te leven. Toch kan het mysterie van het leven van zich blijk geven, bijvoorbeeld in je onverhoedse ervaring van de leegte van je gewoonten, je ervaring verstoten te zijn of je verlangen vernederd te worden. Hoe blijf je trouw aan jezelf, gegeven het mysterie van het leven?
In De zeven gekken van Roberto Arlt vraagt hoofdpersoon Erdosain hoe je stem kunt geven aan zo’n ervaring: “Ik ben zelf uit mijn evenwicht, ik ben niet wie ik ben, maar toch moet ik iets doen om me bewust te worden van mijn bestaan, om het te bevestigen. Dat ja, het te bevestigen. Want ik ben net een dode. … Ik ben zoiets als het niet-zijn. Een mens bestaat niet dan door zijn handelingen. Of bestaat hij wel ondanks het feit dat hij niet is? Hij is en hij is niet”. (82) Erdosain ervaart de leegte van zijn bestaan als ontkenning van het leven, als niet-zijn versus zijn, en exploreert de mogelijkheid om dit niet-zijn tot maatstaf van zijn leven te verheffen en in een wereld van leugen, misdaad en waanzin te leven. Zo’n leugenachtig bestaan voegt de daad bij het woord en leeft in het besef dat woorden niet toereikend zijn en het handelen nodig hebben, en beproeft de misdaad bijvoorbeeld: ”Voor iedereen ben ik het niets. Maar als ik morgen een bom naar Barsut gooi [zijn rijke zwager, VB], word ik alles, word ik de man die bestaat… de vijand die uit de maatschappij verwijderd moet worden. Dat is pas eigenaardig! En toch kan alleen de misdaad mijn bestaan bevestigen, zoals alleen het kwaad de aanwezigheid van de mens op aarde bevestigt” (83-84).
Het is zo dat je handelen pas verraadt wie je bent. Je bent bijvoorbeeld pas een trouwe echtgenoot door je feitelijke trouwhartige gedrag jegens je partner. Tegelijkertijd is feitelijke trouwhartigheid alleen mogelijk dankzij haar principiële bedreiging, namelijk door de mogelijkheid van ontrouw. En toch wil dit niet zeggen dat opeens de mogelijkheid van ontrouw tot maatstaf van het leven verheven moet worden zoals Erdosain denkt, maar gaat het om de mogelijkheid van trouw en ontrouw die van zich blijk geeft in jouw feitelijk gedrag. Die mogelijkheid van de feitelijkheid van trouw en ontrouw valt niet te ervaren als je concentreert op de feitelijkheid van het gedrag alleen, maar geeft alleen van zich blijk in de stijl van dat feitelijke gedrag. Je stijl geeft stem aan het mogelijkheidskarakter van jouw trouwhartige gedrag, geeft stem aan het mysterie van jouw zelf die jouw trouwhartige gedrag omgeeft. Die gedachte kan hoopvol stemmen, want het mogelijkheidskarakter van jouw feitelijke gedrag hoeft niet van jouzelf afkomstig. Je ervaring van leegte of verstoting kan je dan ook opgegeven zijn als opdracht om trouw te blijven aan het mysterie van het leven. (meer blogs over filosofie en literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)