De woede als grens van AI (Aantekeningen uit het ondergrondse, Fjodor Dostojevski)

De gevaren van AI bestaan niet in wat de open brieven van de tech-reuzen ons doen geloven, maar in de congruentie van menselijke intelligentie en artificiële intelligentie die wordt verondersteld in dit soort alarmerende berichten (Zie verder: “De grenzen van AI. Hoe gevaarlijk is de opkomst van kunstmatige intelligentie”, De groene Amsterdammer, 11-5-23: 12-13). Als je zegt dat AI nog in de kinderschoenen staat maar op een dag in staat zal zijn te concurreren met de mens in het uitvoeren van taken en hem zelfs voorbij zal streven, dan veronderstel je een principiële continuïteit tussen humane intelligentie (HI) en artificiële intelligentie (AI). Het veronachtzaamt belangrijke verschillen tussen de twee, variërend van de intentionaliteit tot en met de temporaliteit van HI, en van de emotionaliteit tot en met de wilskracht waarmee HI verbonden is.
Als je Dostojewski’s Aantekeningen uit het ondergrondse leest in het licht van deze discussie, dan raak je hoopvol gestemd. Allereerst kun je van Dostojevski leren dat de mens weliswaar een voorliefde heeft rationele systemen, regels en economische calculatie – kortom alles wat AI aan data kan verwerken – maar dat de mens tegelijkertijd getuigt van bloeddorst en hartstocht, van fantasie en wilskracht: “Juist aan zijn fantastische dromen, zijn meest banale stommiteit zal hij zich vast willen klampen, enkel en alleen om te bevestigen (alsof dat zo verschrikkelijk nodig is) dat de mensen nog steeds mensen zijn, en geen pianotoetsen waarop de natuurwetten zelf eigenhandig spelen, en dreigen te blijven spelen tot er buiten de almanak om in het geheel niets meer gewenst kan worden” (47).
Voor diegenen onder ons die bang zijn dat verzet tegen de congruentie van HI en AI een achterhoedegevecht is, zoals de pleitbezorgers van ‘wij zijn ons brein’ ons willen doen geloven, heeft Dostojevski een geruststellend boodschap: “Als u zegt dat dat [het prediken van chaos, het vervloeken van de wereld] ook allemaal via een logaritmentafel berekend kan worden, de chaos, het duister en de vervloekingen, zodat alleen al de mogelijkheid van een voorafgaande berekening alles zal afremmen en de rede toch weer de overhand krijgt – in dat geval zal de mens opzettelijk krankzinnig worden om aan de rede te ontsnappen en op zijn stuk te blijven staan” (47). Als humane intelligentie in de toekomst al te reduceren zou zijn tot artificiële intelligentie, dan zou de mens subiet in transitie gaan om de verschilligheid van zijn menselijkheid gestand te doen. Of anders gezegd, hoe meer de congruentie tussen HI en AI wordt bepleit, hoe groter de incongruentie tussen beiden wordt door de woede van de mens. (meer blogs over filosofie en literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)