Over het crepusculair bestaan van de mens (Erwin Mortier, gestameld liedboek)

Natuurlijk is het erg als een geliefde mens het levenslicht verlaat. De verschrikkelijkheid van diens verscheiden ligt alleen niet in de individuele dood, maar in het verlies van de betekenisvolle wereld waarin jij met hem of haar verweven bent. Dit verlies is aan de orde in Gestameld Liedboek van Erwin Mortier, waarin hij de aftakeling van zijn aan Alzheimer lijdende moeder bezingt.
De zieke moeder kun je begrijpen als humane variant op het voorbeeld van de gebroken hamer in Heideggers Sein und Zeit. Je leeft altijd al in een betekenisvolle wereld waarin je weet wat de zin en betekenis van de dingen is en hoe je met ze om moet gaan. Normaal valt de wereld die je doen en laten oriënteert helemaal niet op en ga je op in de mensen en dingen waarmee je iets hebt uit te staan. Pas als die oriëntatie gebroken is - je grijpt naast de hamer in de werkplaats of hij blijkt gebroken en onbruikbaar te ziin - heb je pas een ervaring van die onopvallende oriëntatieruimte die jouw doen en laten altijd al draagt en omgeeft. De gebroken hamer is een privatio, een ervaring van gebrokenheid die een ervaring geeft van de heelheid waarvan het een afwijking vormt.
Net zo duidt Alzheimer op de gebrokenheid van de betekenisvolle wereld waarin de mens niet alleen losgezongen raakt van de namen maar vooral van het betekenisvol geheel van de wereld waarin hij of zij verweven is: “Wat me nog het meest bij haar opvalt, wat me de meeste treurnis bezorgt, dat is de dubbele stilte van haar zijn. de taal heeft de koffers gepakt en is over de reling van het kapseizende schip gesprongen, maar er heerst ook een andere stilte in haar of rond haar. Ik hoor de muziek van haar ziel niet meer; de existentiële aura om haar heen, dat hele vibrerende laken van narratieven en symbolieken waarmee ze zichzelf in de wereld heeft geweven – of omgekeerd, de wereld in haar” (15).
Het verschil tussen de hamer en de moeder is niet dat het voor de hamer niet uitmaakt of je hem kwijt ben of niet. Ten eerste is de hamer pas wat die is in je gebruik ervan; in je gebruik van de hamer wordt diens identiteit pas bekleed. Ten tweede trekt ook de gebroken moeder zich steeds meer in zichzelf als de ziekte vordert. De privatio van de Alzheimer laat zien dat de mens een crepusculair wezen is, voortdurend tastend in het schemergebied tussen het licht van de wereld en de duisternis van zichzelf. Met het verscheiden van je moeder vergaat ook wereld waarin zij verweven was, laat ze een leegte achter die een verschrikkelijk verlies inluidt. En toch wordt het verlies van de wereld voorafgegaan door een stuk van de wereld dat zij leven inblies met jouw geboorte en in jouw doen en laten huist ondanks haar verscheiden. (meer blogs over filosofie en literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)