Over de doorgrondelijkheid van het menselijk bestaan (Alfred Birney, De Tolk van Java)

Ook ik placht altijd te spreken over de ondoorgrondelijkheid van het menselijk bestaan. Wie jij bent zal altijd een raadsel voor je blijven, zoals ook de ander altijd een raadsel voor jou zal blijven. Toch is het aan de tijd om die ervaring ter discussie te stellen, want is de mens niet in de meeste gevallen juist heel erg doorgrondelijk? Kijk maar naar het gemak waarmee media en techniek onze ervaringen en gevoelens succesvol kunnen bemiddelen.
De Tolk van Java van Alfred Birney is een prachtig voorbeeld van de doorgrondelijkheid van het menselijk bestaan. Eerst tref je een Indische jongen die in Nederland opgroeit en te maken heeft met een extreem gewelddadige Indische vader en een racistische witte moeder. Je voelt medelijden voor de jongen die onder dit extreme geweld opgroeit en begrijpt niet waar die vader het allemaal vandaan haalt, totdat je het levensverhaal van de ouwe voorgeschoteld krijgt. Hij had eveneens een hardhandige vader, ging bij het verzet door de Japanse bezetting, en trad in Nederlandse dienst om het vuile werk voor de Hollanders op te knappen. Hoe ondoorgrondelijk is een gewelddadige vader dan nog? Je gevoel van medelijden verschuift zelfs van de zoon naar de vader, die ondanks zijn onvermogen tot genegenheid toch ten minste betrokken blijft bij zijn kinderen, ondanks dat de kinderbescherming hem uit zijn ouderlijk gezag heeft ontzet. Hoe ondoorgrondelijk ben ik, als iedereen die – overigens op literair grootse wijze, waarin verteller en lezer uit elkaar drijven - verschuiving van sympathie ervaart?
Natuurlijk, het boek getuigt van de onbetrouwbaarheid van het geheugen. Zijn vader rept over allemaal gebeurtenissen in zijn memoires die in werkelijkheid heel anders zouden zijn verlopen. Moeten we niet eerlijk zijn en de ondoorgrondelijkheid van het menselijk bestaan terugvoeren op de onbetrouwbaarheid van het menselijk bestaan? Zelfs zo iets onbegrijpelijks, dat de vader als niet erkende Indische zoon strijdt voor de Nederlandse vlag, wordt doorgrondelijk als je de reflectie van zijn zoon leest. Hij verwijt hem louter pragmatisch voor de strijdende partij te hebben gekozen die de sterkste kaarten in handen had. Dat het genuanceerder ligt en de mens een dubbele persoonlijkheid blijkt te hebben, blijkt als de broer van de verteller aan het woord komt: “Wat ik het bijzonderst vind is dat hij zich tijdens zijn leven van maar één kant heeft gemanifesteerd, en wel die van een tiran, terwijl hij zich in zijn memoires van een andere kant laat zien, die van de romanticus” (490). Maar maakt die schizofrenie het menselijk bestaan ondoorgrondelijk? Ik zou juist de doorgrondelijkheid van mijn menselijk bestaan, en daarmee ook de doorgrondelijkheid van de literatuur, ten vurigste willen wantrouwen, want is niet elk mens een ESD’-er net als zijn vader, een employeé speciale diensten? Alleen in een door wantrouwen geïnformeerde anti-mimesis, kan in het tegenlicht blijken wat het is mens te zijn: "En hij noemde het licht de sleur van de dag, en de duisternis noemde hij de speeltuin van de liefde" (51). (meer blogs over filosofie en literatuur? (https://vincentblok.wordpress.com/)