Leven als duplomannetjes in een legohuis (Lize Spit, Het Smelt)

Het smelt van Lize Spit had net zo goed Het sterft kunnen heten. Het boek vertelt het verhaal van de extreem onveilig opgevoede puber Eva, die van kindsbeen omgeven is door de dreiging van de dood, en die dreiging ook meerdere keren in haar leven bewaarheid ziet worden. Zo heeft haar vader permanent een strop in de schuur hangen voor het geval dat, en raadt hij zijn kinderen regelmatig het leven af. Eva betrekt dit op zichzelf en lijkt te denken dat alles sterft dat in haar nabijheid komt, als ze zegt: “Alles smelt zodra het mijn huid raakt” (213).
Het springende punt van het verhaal is niet de constatering dat alles wat leeft zal sterven, maar dat je altijd zult worden wie je bent. In het boek komt een mooie scene voor waarin Eva een nieuwe fiets gekregen heeft en plotseling de wereld vanuit een heel ander perspectief beziet: “De brede handvatten passen amper in mijn handen, ik keek over de coniferen, taxus- en buxushagen van andermans tuinen heen, er was niets meer dat zich aan mijn zicht kon onttrekken – rotzooi, stapels ongestreken kleding op keukentafels, een hamsterkooi op een aanrecht, vrouwen die met krachtige uithalen stonden te stofzuigen. De omgeving die ik al jaren kende toonde zich plots vanuit een ander perspectief. Ik paste er niet meer in zoals ik er altijd wel in had gepast. Ik was het Duplomannetje in een legohuis” (274). Het is die ervaring van ongepastheid, die Eva doet besluiten om haar geboortedorp en alles wat haar dierbaar was te verlaten, iemand anders te worden dan ze gedoemd was te worden als ze zou blijven.
Maar als ze na jaren terugkeert voor een reünie en de kinderkamer in haar ouderlijk huis voor het eerst sinds jaren weer bezoekt, merkt ze door het verleden doordesemd te zijn: “Achter de schoenendoos vind ik een verfrommelde, ongewassen pyjama waar nog de vorm van mijn vroegere lichaam in zit. Er hangt aangekoekte muesli op de kraag. Ik durft de pyjama niet aan te raken, uit schrik dan iets wakker te maken. Wat ik wek, kan ik hier niet meer achterlaten” (126). Het is niet zozeer de fysieke aanraking van verleden dingen, die jou onherroepelijk laten worden wie je bent, maar de aanraking van de blik van een dierbare: “Plots wist ik dat het daaraan lag: dat het Laurens’ [een van haar intieme jeugdvrienden] eigen keuze was op wie hij zijn ogen scherp stelde om te bepalen wat zijn herinnering zou worden. Hij had altijd scherp gesteld op Pim [de andere jeugdvriend van haar]. Als hij van het begin af aan juist naar me had gekeken, was ik me misschien niet door de jaren heen steeds meer naar die onscherpte gaan gedragen” (278). Het is die responsiviteit van Eva, die haar ingeeft zich te verzoenen met haar lot en te worden wie ze altijd al gedoemd was te worden.
Wat kunnen wij daarvan leren? Misschien dat responsiviteit weliswaar het goede leven kan tekenen, maar niet het laatste kan zijn in het menselijk bestaan. In dat opzicht is het juist aan te bevelen om je te verzoenen met de ervaring een Duplomannetje in een legohuis te zijn, niet bij dood maar bij leven “een raadsel te worden” (419). [meer blogs over filosofie en literatuur, zie https://vincentblok.wordpress.com/)