Lezersrecensie
Het woedende hart versus de zeven vinkjes (Het Rood en het Zwart, Stendhal)
Het rood en het zwart kan worden gelezen als een pleidooi tegen de privileges van de zeven vinkjes. Hoofdpersoon Julien Sorel is heel slim maar van lage komaf. Door zijn slimheid kan hij moeilijk meekomen met het lot van zijn klasse en besluit hij een grote carrière te willen naar het voorbeeld van Napoleon. Hij is bereid om list en bedrog in te zetten om zijn doel te bereiken en hogerop te komen, onder andere door adellijke vrouwen te verleiden. Julien wordt soms gezien als een loverboy avant la lettre. Dan mis je echter het springende punt van het boek: “In mijn hoogmoed heb ik mij er vaak op verheugd dat ik anders was dan de andere jonge boeren! Nu, ik heb lang genoeg geleefd om te beseffen dat verschil haat kweekt, zei hij op een ochtend tegen zichzelf” (208). Het zijn enerzijds de verschillen met de rijke adel – en wij zouden daar privileges zoals man, wit of hetero aan toe kunnen voegen – die zijn haat oproepen en hem doen besluiten om naar hun niveau op te stijgen door list en bedrog. Het is anderzijds zijn eigen andersheid die haat jegens hem oproept bij anderen.
Het verschil tussen de discussie over de zeven vinkjes bij Julien en bij ons is, dat Julien wil opklimmen naar het adellijke niveau zonder de verschillen zelf aan te tasten, terwijl in onze tijd de privileges van de zeven vinkjes moeten worden afgebouwd met het oog op on-verschilligheid. Wat verklaart dit verschil van benadering van het probleem? Je zou kunnen zeggen dat de destructieve arbeid van het hedendaagse vertoog tegen de zeven vinkjes is ingegeven door de haat tegen privileges van bepaalde groepen die het verschil tussen mensen oproept. Die verschillen moeten dan worden afgebroken om de haat te temperen. Bij Julien ligt dit anders, want hij kijkt neer op de onverschilligheid van het volk en is hoogmoedig. Eerzucht is zijn voornaamste drijfveer en hij verlangt naar de genietingen die geld hem kan verschaffen. Toch doen we Julien te kort door hem hoogmoed te verwijten, want die hoogmoed is ingegeven door een verlangen naar de bevrijding van het juk dat zijn komaf met zich meebrengt. Hij is een vrijdenker die zelfstandig nadenkt en wil zich niet laten afschepen met verhalen van anderen die hem zijn plaats wijzen: “In hun ogen was hij behept met een enorme ondeugd: in plaats van blindelings het gezag en het gegeven voorbeeld te volgen, dacht hij na en oordeelde zelf” (200). Dat vermogen om niet mee te doen getuigt eveneens van een verschilligheid waaraan de massa aanstoot neemt. “Je zult het moeilijk krijgen in je carrière . Je hebt iets waaraan de massa aanstoot neemt. Afgunst en laster zullen je deel zijn. Waar de voorzienigheid je ook zal plaatsen, je metgezellen zullen je nooit zien zonder je te haten; en als ze net doen of ze van je houden, is dat alleen om je beter te kunnen verraden” (220).
Wat je van Het rood en het zwart kunt leren is dat hoe gerechtvaardigd het verzet tegen de privileges van de zeven vinkjes ook is in het maatschappelijk debat, dit verzet zelf nog ingegeven is door een haat jegens een verschilligheid in het menselijke hart die door geen vinkje geklassificeerd worden worden, noch door enig verzet daartegen kan worden vernietigd. Haat valt niet alleen de ‘vrouw’, de ‘zwarte’, de ‘homo’ ten deel, maar het woedende hart dat ‘nee’ zegt tegen de wereld van de onverschillige massa. (meer blogs over filosofie en literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)
Het verschil tussen de discussie over de zeven vinkjes bij Julien en bij ons is, dat Julien wil opklimmen naar het adellijke niveau zonder de verschillen zelf aan te tasten, terwijl in onze tijd de privileges van de zeven vinkjes moeten worden afgebouwd met het oog op on-verschilligheid. Wat verklaart dit verschil van benadering van het probleem? Je zou kunnen zeggen dat de destructieve arbeid van het hedendaagse vertoog tegen de zeven vinkjes is ingegeven door de haat tegen privileges van bepaalde groepen die het verschil tussen mensen oproept. Die verschillen moeten dan worden afgebroken om de haat te temperen. Bij Julien ligt dit anders, want hij kijkt neer op de onverschilligheid van het volk en is hoogmoedig. Eerzucht is zijn voornaamste drijfveer en hij verlangt naar de genietingen die geld hem kan verschaffen. Toch doen we Julien te kort door hem hoogmoed te verwijten, want die hoogmoed is ingegeven door een verlangen naar de bevrijding van het juk dat zijn komaf met zich meebrengt. Hij is een vrijdenker die zelfstandig nadenkt en wil zich niet laten afschepen met verhalen van anderen die hem zijn plaats wijzen: “In hun ogen was hij behept met een enorme ondeugd: in plaats van blindelings het gezag en het gegeven voorbeeld te volgen, dacht hij na en oordeelde zelf” (200). Dat vermogen om niet mee te doen getuigt eveneens van een verschilligheid waaraan de massa aanstoot neemt. “Je zult het moeilijk krijgen in je carrière . Je hebt iets waaraan de massa aanstoot neemt. Afgunst en laster zullen je deel zijn. Waar de voorzienigheid je ook zal plaatsen, je metgezellen zullen je nooit zien zonder je te haten; en als ze net doen of ze van je houden, is dat alleen om je beter te kunnen verraden” (220).
Wat je van Het rood en het zwart kunt leren is dat hoe gerechtvaardigd het verzet tegen de privileges van de zeven vinkjes ook is in het maatschappelijk debat, dit verzet zelf nog ingegeven is door een haat jegens een verschilligheid in het menselijke hart die door geen vinkje geklassificeerd worden worden, noch door enig verzet daartegen kan worden vernietigd. Haat valt niet alleen de ‘vrouw’, de ‘zwarte’, de ‘homo’ ten deel, maar het woedende hart dat ‘nee’ zegt tegen de wereld van de onverschillige massa. (meer blogs over filosofie en literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)
1
Reageer op deze recensie
