Liberale heilstaat: dit meesterwerk gaat ook over het hier en nu!

Ik kan het niet laten om nog een eigen leeservaring toe te voegen aan alles wat er al over geschreven is. Frank Nellen schreef een even prachtige als genadeloze afrekening met het monster dat communisme heet. Alles moet wijken voor de machtswellust van de nieuwe elite. En als je geen slachtoffer wordt van deze willekeur, dan wel van de grote klasse van de onverschilligen. En terecht halen de lezers hier de helende kracht van verhalen aan. Maar dat is niet alles. Dit meesterwerk heeft meer dan één of twee gezichten. En dat maakt dit boek een van de meest relevante van deze jaren. Het gaat ook over het hier en nu!

Nellen geeft schitterende heldere, warme beelden, in prachtig taalgebruik dat je door de kille moedeloosheid loodst naar een onvermijdelijk einde. Letterlijk in geuren en kleuren. De drank, de wreedheid ook tegen dieren en de schijnbaar onverwoestbare onverstoorbaarheid van Pavel en Igor. Hilarisch is de beschrijving van het optimaliseren de sovjetlamp die elk jaar beter voldoet aan de eisen van de apparatsjiks. (Van het streefgewicht in dit geval. En nee, ik ga het niet beter omschrijven: lees dat fragment en geniet van dit superieure cynisme.) En dan tussendoor de kleine fragmentjes van verhalen die duidelijk geïnspireerd zijn door meesters als Babel en Tsjechov. Wat een rijkdom! Een verfilming van dit rijke meesterwerk is welkom, maar niet nodig om het verhaal en de personages op je netvlies te houden. De onzichtbaren zijn zichtbaar gemaakt.

Communisme?
Maar denk nou niet dat dit alleen een wat late afrekening met het communisme is, die perverse uitwas van het socialisme. Het gaat om het systeem dat elk individu wegdrukt. De vijfjarenplannen zijn eenvoudig te vervangen door algoritmen (van bedrijven én overheid). De ontwikkeling van de betonnen lamp lijkt op het optimaliseren van de klantervaring bij Spotify of Bol. De onverschilligheid van de communistische machthebbers zien we ook bij bedrijven als Chemours/Tata én bij de corporate overheid (met efficiency als leidend principe: Thatcher, Reagan en Nederland de afgelopen decennia…). De anonieme logge systemen van de Sovjetunie zien we ook bij de datasystemen die de toeslagenaffaire mogelijk maakte, of de politieke onverschilligheid tegenover verzakkende huizen in Groningen. Of de Engelse Post Office (met systemen van Fujitsu/Horizon) dat kleine ondernemers willens en wetens de nek omdraaide. Pijnlijk actueel!

Ik weet niet welke politieke agenda de fiscalist/jurist Nellen heeft. En dat doet er niet toe. Het knappe van zijn roman is dat hij op vele manieren betekenis krijgt, alleen al politiek. Net als het socialisme is het liberalisme geen in zichzelf inhumaan systeem. Het zijn de blinde uitwassen van deze systemen, de visieloze eigen dynamiek, die de mens zelf onzichtbaar maakt. En deze roman die ze in prachtige, aangrijpende verhalen weer een gezicht geeft.