Waarom dit verhaal mij niet heeft geraakt

Op vijfjarige leeftijd kan Mathilde ’s nachts de slaap niet vatten. Samen met haar broertje sluipt ze naar beneden om snoepjes te pikken. Dan ontdekt ze helemaal achterin een keukenkastje een kistje met houten bestek. Als ze haar moeder de volgende dag naar de betekenis van die voorwerpen vraagt, vertelt moeder dat het bestek te maken heeft met papa en de oorlog. Als Mathilde doorvraagt, kapt moeder haar af. Over de oorlog wordt niet gesproken. Nooit meer.

Vader Mart is een vrolijke man, een goede echtgenoot en een liefhebbend vader. Af en toe is hij echter afwezig en onbereikbaar. In 1968 gaat Mathilde op kamers in Breda. Mart stort even later in en sluit zich volkomen in zichzelf op, zelfs voor zijn dochter met wie hij zo'n goede band heeft.
In het weekeinde, als Mathilde haar ouderlijk huis bezoekt, blijkt daar iets veranderd. Ineens is er een enorme afstand tussen haar en Pee (liefkozend woord voor papa Mart). Moeder spreekt nog uitsluitend met afkeuring over vader. Ze wil dat hij iets aan zijn psychische problemen doet. Bovendien vervalt het gezin langzaam maar zeker in armoede. Steeds vaker denkt moeder terug aan haar jeugd, gedrenkt in weelde. Een verzetsuitkering kan uitkomst bieden, maar Mart wil daar niet aan. Weliswaar heeft hij kleine verzetsdaden verricht voordat hij in 1943 werd opgepakt door de nazi’s, maar hij wil naar de toekomst (blijven) kijken, zoals hij altijd heeft gedaan nadat hij uit de Arbeidseinsatz is teruggekeerd.

Uiteindelijk ziet Mart zich genoodzaakt zich te laten onderzoeken. Met psychiater Brakmeijer praat hij voor het eerst over de verschrikkingen die hij in Duitsland heeft ondergaan. In diezelfde periode vindt Mathilde haar vaders dagboek over die tijd en komt ze te weten waarover nooit gesproken mocht worden.

Het is uitzonderlijk dat een auteur in de herfst van haar leven debuteert. Schrijven kan IJzermans, zoveel is zeker. Met Het houten bestek geeft zij een stem aan de circa 600.000 mannen die in WO-II in Duitsland tewerk zijn gesteld. Bij terugkomst in Nederland werden zij vaak als verraders beschouwd. De twee (je zou kunnen opteren voor drie: Mart bij de psychiater) verhaallijnen, die van Mathilde en die van Mart, zijn knap verweven; de toon is echter afstandelijk. Is dat het gevolg van de autobiografische gegevens waarop dit boek is gebaseerd? Van de psychoterapeutische achtergrond van de auteur? Misschien is dat ook de reden dat de stijl tamelijk journalistiek aandoet in beide verhaallijnen. Kom vooral niet te dichtbij, lezer, lijkt IJzermans daarmee onbewust uit te drukken. Dat is wellicht de reden dat dit verhaal mij niet heeft geraakt.