Lezersrecensie
Magnifiek!
Terwijl hij nog in Wenen studeerde, publiceerde Daniel Kehlmann zijn eerste roman, Beerholms Vorstellung (1997), maar zijn grote doorbraak kwam met Die Vermessung der Welt (Het meten van de wereld, 2005) dat in meer dan veertig landen werd vertaald en meer dan een jaar op nummer 1 in de Duitse bestsellerlijsten stond. Vaak is zijn werk gebaseerd op historische gebeurtenissen of figuren met een filosofische twist. Zo ook het veel geprezen Tijl (2017) over Tijl Uilenspiegel en de Dertigjarige oorlog.
Lichtspel begint met een interview in een veelbekeken talkshow met de vroegere regieassistent van cineast G.W, Pabst, Franz Wilcek. Er is sprake van een film die aan het einde van WO-II ooit gedraaid zou zijn, Der Fall Molander, maar die spoorloos is verdwenen. Voilà, een vleugje crimi is geboren. De inmiddels licht verwarde bijna 100-jarige Wilcek zou eraan hebben meegewerkt. Probeer dan maar eens de waarheid boven tafel te krijgen. Dan keert Kehlmann terug tot deels verifieerbare feiten.
Lichtspel is gebaseerd op het leven van de Oostenrijkse cineast G.W. Pabst (1885 – 1967). Hij werkte onder andere met Greta Garbo en Lena Riefenstahl. Zijn kassucces met Die Büchse der Pandora (1928), met muze Louise Brooks, droeg bij tot zijn roem, maar bij de intrede van de geluidsfilm en het opkomende nationaalsocialisme vertrok hij met vrouw Trude en zoontje Jakob naar de VS. Ook daar kreeg hij een kans. Hij kon echter onmogelijk werken met de slechte scripts die hem werden aangereikt – vaak in relatie tot westerns – en de middelmatige acteurs die al waren gecontracteerd.
“Wij Duitsers houden niet van paarden.”*
Na de flop van zijn eerste Amerikaanse film, A Modern Hero, krijgt Pabst een aanbod in Parijs te draaien. Als hij echter met zijn gezin in Frankrijk arriveert, blijkt er geen budget meer te zijn, mede het gevolg van de toenemende spanningen in het Europa van de late jaren dertig. Als hij dan ook nog eens bericht krijgt dat de gezondheid van zijn moeder ernstig te wensen overlaat, besluit hij vanuit Frankrijk naar zijn kasteel Dreiturm – een soort herenhuis zonder een enkele toren – te gaan waar hij haar heeft ondergebracht. Iedereen verklaart hem voor gek. Hij zoekt nota bene de oorlog op! Inderdaad sluiten de grenzen vlak nadat zij in Oostenrijk arriveren.
“Maar het is toch mijn moeder!”
En dat terwijl diezelfde moeder Trude niet kan uitstaan en voor rotte vis uitmaakt of erger, en plein publique.
De situatie in Dreiturm blijkt als een blad aan een boom gedraaid: moeder wordt mishandeld door de huismeester en diens vrouw, toegetreden tot het nationaalsocialisme, en ook het gezin van Pabst wordt binnen een mum van tijd aan machtswellust onderworpen. De man die gewend is de lakens uit te delen, degradeert tot sloof. Gelukkig is echter een contact dat hij in Hollywood heeft opgedaan eveneens teruggekeerd naar het vaderland en luidt zijn redding in. Of is dat slechts schijn? Deze General Electric ingenieur Krämer blijkt een rasechte nationalist die Pabst in contact brengt met het propagandaconglomeraat van Goebbels. Al snel wordt duidelijk dat hij kan kiezen tussen het maken van films of het concentratiekamp.
‘ “Bedenk wat ik u bieden kan,” onderbrak de Minister hem, “bijvoorbeeld het concentratiekamp. Op ieder moment. Geen probleem. Maar dat bedoel ik natuurlijk niet. Ik bedoel: denk u eens in wat ik u ook bieden kan, namelijk alles wat u wilt. Elk benodigd budget, iedere acteur die u wenst. Welke film u ook wilt maken, dat is mogelijk. Maar dat weet u, daarom bent u ook naar mij toegekomen.’ ”
Tja, wat doe je dan… De innerlijke strijd is snel beslecht. Van vrijwilligheid was overigens geen sprake, Pabst werd door Krämer verordonneerd zich te vervoegen bij de Minister, anders zouden de gevolgen voor hemzelf zijn.
In Lichtspel wordt de protagonist onderworpen aan duivelse dilemma’s. Het aanbod van die verfoeide nazi’s afslaan en de gevolgen daarvan accepteren of kiezen voor goede opvang van zijn moeder en weer films kunnen maken, zich de lof weer laten toewuiven door de bevolking die hem ooit adoreerde? En al met al valt het toch best mee? Als je tussen de regels/scènes kijkt, laat hij duidelijk zijn afkeer van bepaalde ontwikkelingen blijken, toch? Zijn veel jongere Trude denkt daar anders over. Doodongelukkig is zij, ondanks de relatieve weelde waarin zij weer leven. Zoon Jakob, inmiddels middelbare scholier op de Seyß-Inquart Mittelschule, is een verhaal apart.
“Eens was het lichtspel een jaarmarktattractie: jongleurs, boksende kangoeroes, dansende stelletjes, met wandelstokken zwaaiende mannen.”
Kortom: een allegaartje opportunisten. De goegemeente werd door Zacharias Molander, die onderwijl trekharmonica speelde, opgeroepen vooral niets te missen. Met Lichtspel heeft Kehlmann ons, lezers, eveneens een allegaartje voorgespiegeld, maar een van de meer duistere kant. Dit meest recente werk kan zich meten met Die Vermessung der Welt!
* Aangezien ik de Duitse editie heb gelezen, zijn de vertalingen van eigen hand.
Lichtspel begint met een interview in een veelbekeken talkshow met de vroegere regieassistent van cineast G.W, Pabst, Franz Wilcek. Er is sprake van een film die aan het einde van WO-II ooit gedraaid zou zijn, Der Fall Molander, maar die spoorloos is verdwenen. Voilà, een vleugje crimi is geboren. De inmiddels licht verwarde bijna 100-jarige Wilcek zou eraan hebben meegewerkt. Probeer dan maar eens de waarheid boven tafel te krijgen. Dan keert Kehlmann terug tot deels verifieerbare feiten.
Lichtspel is gebaseerd op het leven van de Oostenrijkse cineast G.W. Pabst (1885 – 1967). Hij werkte onder andere met Greta Garbo en Lena Riefenstahl. Zijn kassucces met Die Büchse der Pandora (1928), met muze Louise Brooks, droeg bij tot zijn roem, maar bij de intrede van de geluidsfilm en het opkomende nationaalsocialisme vertrok hij met vrouw Trude en zoontje Jakob naar de VS. Ook daar kreeg hij een kans. Hij kon echter onmogelijk werken met de slechte scripts die hem werden aangereikt – vaak in relatie tot westerns – en de middelmatige acteurs die al waren gecontracteerd.
“Wij Duitsers houden niet van paarden.”*
Na de flop van zijn eerste Amerikaanse film, A Modern Hero, krijgt Pabst een aanbod in Parijs te draaien. Als hij echter met zijn gezin in Frankrijk arriveert, blijkt er geen budget meer te zijn, mede het gevolg van de toenemende spanningen in het Europa van de late jaren dertig. Als hij dan ook nog eens bericht krijgt dat de gezondheid van zijn moeder ernstig te wensen overlaat, besluit hij vanuit Frankrijk naar zijn kasteel Dreiturm – een soort herenhuis zonder een enkele toren – te gaan waar hij haar heeft ondergebracht. Iedereen verklaart hem voor gek. Hij zoekt nota bene de oorlog op! Inderdaad sluiten de grenzen vlak nadat zij in Oostenrijk arriveren.
“Maar het is toch mijn moeder!”
En dat terwijl diezelfde moeder Trude niet kan uitstaan en voor rotte vis uitmaakt of erger, en plein publique.
De situatie in Dreiturm blijkt als een blad aan een boom gedraaid: moeder wordt mishandeld door de huismeester en diens vrouw, toegetreden tot het nationaalsocialisme, en ook het gezin van Pabst wordt binnen een mum van tijd aan machtswellust onderworpen. De man die gewend is de lakens uit te delen, degradeert tot sloof. Gelukkig is echter een contact dat hij in Hollywood heeft opgedaan eveneens teruggekeerd naar het vaderland en luidt zijn redding in. Of is dat slechts schijn? Deze General Electric ingenieur Krämer blijkt een rasechte nationalist die Pabst in contact brengt met het propagandaconglomeraat van Goebbels. Al snel wordt duidelijk dat hij kan kiezen tussen het maken van films of het concentratiekamp.
‘ “Bedenk wat ik u bieden kan,” onderbrak de Minister hem, “bijvoorbeeld het concentratiekamp. Op ieder moment. Geen probleem. Maar dat bedoel ik natuurlijk niet. Ik bedoel: denk u eens in wat ik u ook bieden kan, namelijk alles wat u wilt. Elk benodigd budget, iedere acteur die u wenst. Welke film u ook wilt maken, dat is mogelijk. Maar dat weet u, daarom bent u ook naar mij toegekomen.’ ”
Tja, wat doe je dan… De innerlijke strijd is snel beslecht. Van vrijwilligheid was overigens geen sprake, Pabst werd door Krämer verordonneerd zich te vervoegen bij de Minister, anders zouden de gevolgen voor hemzelf zijn.
In Lichtspel wordt de protagonist onderworpen aan duivelse dilemma’s. Het aanbod van die verfoeide nazi’s afslaan en de gevolgen daarvan accepteren of kiezen voor goede opvang van zijn moeder en weer films kunnen maken, zich de lof weer laten toewuiven door de bevolking die hem ooit adoreerde? En al met al valt het toch best mee? Als je tussen de regels/scènes kijkt, laat hij duidelijk zijn afkeer van bepaalde ontwikkelingen blijken, toch? Zijn veel jongere Trude denkt daar anders over. Doodongelukkig is zij, ondanks de relatieve weelde waarin zij weer leven. Zoon Jakob, inmiddels middelbare scholier op de Seyß-Inquart Mittelschule, is een verhaal apart.
“Eens was het lichtspel een jaarmarktattractie: jongleurs, boksende kangoeroes, dansende stelletjes, met wandelstokken zwaaiende mannen.”
Kortom: een allegaartje opportunisten. De goegemeente werd door Zacharias Molander, die onderwijl trekharmonica speelde, opgeroepen vooral niets te missen. Met Lichtspel heeft Kehlmann ons, lezers, eveneens een allegaartje voorgespiegeld, maar een van de meer duistere kant. Dit meest recente werk kan zich meten met Die Vermessung der Welt!
* Aangezien ik de Duitse editie heb gelezen, zijn de vertalingen van eigen hand.
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Eus Wijnhoven
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
