In gesprek met Takis Würger

Allereerst volgt hier mijn recensie. Aansluitend enkele vragen die ik Würger heb gesteld, en zijn antwoorden.

De jonge Friedrich groeit op als enig kind in een welgesteld milieu in Zwitserland. Vader is een man van de wereld, moeder is kunstenares, rabiaat nazi, maar bovenal alcoholiste. Zoals alcoholisten dat kunnen, reageert zij vaak emotioneel en knuffelt haar jongen, totdat deze na een akkefietje ernstig aan zijn gezicht verwond raakt. Vanaf dat moment bestaat er geen lichamelijke aanhankelijkheid meer jegens haar zoon.

Friedrich wil net als zijn moeder schilder worden. Zij heeft hem geadviseerd aan welke kunstacademie hij zijn opleiding moet volgen, maar gezien de ontwikkelingen eind jaren dertig van de vorige eeuw besluit Friedrich naar een – volgens moeder – minderwaardige academie in Berlijn te gaan. Met eigen ogen wil de twintigjarige student aanschouwen of er waarheid schuilt in de geruchten dat Joden uit hun huizen worden verdreven en in vrachtwagens worden afgevoerd. Daar arriveert hij in januari 1942, en leert de een jaar oudere Kristin kennen. Al snel is hij tot over zijn oren verliefd. Langzaam maar zeker komt Friedrich erachter dat Kristin niet is wie zij pretendeert te zijn, of tonen juist alle verschillende rollen die zij speelt haar ware aard? Als Kristin voor de Gestapo blijkt te werken om zodoende haar gevangengenomen Joodse ouders te kunnen vrijwaren van transport naar een van de concentratiekampen, worstelt Friedrich met dubbele gevoelens. Zet je alles op het spel om je familie te bevrijden, zoals vriend en Obersturmbannführer Tristan stelt, of accepteer je het (nood)lot en laat je anderen (over)leven?

Würger heeft met Stella een intrigerend verhaal voor het voetlicht gebracht, een geschiedenis waarover je met dierbaren wilt spreken na het boek gelezen te hebben. Was Kristin, alias van Stella Goldschlag, een meedogenloze verraadster of een naïef opportuniste? De auteur verpakt het verhaal in twaalf hoofdstukken, twaalf maanden in 1942. Daarna kiest Friedrich eieren voor zijn geld en vertrekt naar huis, naar het veilige Zwitserland. Ieder hoofdstuk begint met een aantal feiten. “April 1942 – Wegens clandestien slachten wordt een Berlijnse slager veroordeeld tot de strop. Vrouwen worden in Duitsland verplicht in wapenfabrieken te werken. Roger Chapman wordt geboren. Benito Mussolini bezoekt Adolf Hitler op de Obersalzberg…” Et cetera. Tussen het verhaal van de roman door zijn uittreksels uit getuigenverklaringen voor een militair Sovjettribunaal opgenomen, gerechtelijke stukken inzake de veroordeling van Stella Goldschlag. Wie was Stella, waarom deed ze zoveel mensen iets vreselijks aan, zelfs nadat haar ouders in 1943 ondanks al haar inspanningen waren afgevoerd?

Naar aanleiding van zijn boek stelde ik Würger, momenteel woonachtig in New York City, enkele vragen per mail. Hierbij een weergave van de mailwisseling.

Geachte heer Würger. Ik heb uw roman Stella gelezen en zou u daar graag enkele vragen over stellen. Mijn excuses dat ik die in het Engels opschrijf, mijn Duitse grammatica is nu eenmaal niet zo best. Antwoorden kunt u in het Duits, aangezien ik de taal passief goed beheers.
"Om te beginnen wil ik u bedanken dat u mijn boek hebt gelezen, en dat u mij daar enkele vragen over stelt. Op dit moment zit ik in de taxi van Newark naar West Village in New York waar ik tegenwoordig woon. Mijn verontschuldigingen dat ik u daarom kort antwoord."

Allereerst wil ik u bedanken voor uw prachtige maar ook afschrikwekkende verhaal. Wat deed u besluiten zo’n aangrijpende historie te gebruiken voor een boek? Wat was de aanleiding?
"Een vriend heeft me over de ware Stella Goldschlag verteld. Ik kon haar geschiedenis nauwelijks geloven. Daarom ben ik onderzoek naar haar gaan doen. Ik heb over haar gelezen, heb de gerechtelijke stukken bestudeerd, en besefte dat het leven van deze vrouw zo wreed en fascinerend was, het wierp zoveel vragen op die ik nooit zou kunnen beantwoorden. Daarom wilde ik een roman schrijven die gebaseerd was op deze ware geschiedenis."

Zelf heb ik enkele jaren samengewoond met een Joodse vrouw. In het weekeinde ontmoette ik haar familie, of wat daarvan resteerde. Nooit werd WO-II genoemd tijdens die bijeenkomsten. We doodden de tijd met samen musiceren en vooral door veel heerlijke gerechten te eten. Heeft u een Joodse achtergrond? Heeft u Joodse vrienden die u hebben verteld over wat hun families is aangedaan? Vertelden uw grootouders u verhalen (behalve uw overgrootvader die in een concentratiekamp is vermoord)?
"Ik heb andere ervaringen als u. Mijn Joodse vrienden en ik spreken vaak over de gruweldaden van de shoa en wat zich in onze families heeft afgespeeld. Mijn geliefde is Joodse, en natuurlijk spreken wij erover wie van haar familieleden door de Duitsers is vermoord. Mijn overgrootvader was psychisch ziek en is daarom omgebracht."

In veel Europese landen werden de Joden aangegeven en verraden. In Nederland bijvoorbeeld, was de bevolkingsadministratie zo goed op orde dat zeer veel Joodse Nederlanders via Westerbork naar Auschwitz zijn gedeporteerd. In Oost-Europese landen vonden pogroms jegens de Joden al vele decennia plaats. Bij mijn weten is Duitsland een van de weinige landen die op een of andere manier haar verantwoordelijkheid heeft genomen voor haar duistere verleden. Bijvoorbeeld via educatie. In Nederland vertellen we onze jeugd nauwelijks over de oorlogsmisdaden die wij hebben begaan in Indonesië. Wat was het effect van uw boek in Duitsland? Hoe reageerde men in andere landen waar uw boek is vertaald?
"De reacties zijn zeer uiteenlopend. Veel lezers en recensenten walgen van het boek en zijn woedend dat het bestaat. Anderen reageren als u, zij vinden het een goed boek. In Italië heb ik veel positieve reacties ontvangen. In Nederland en Duitsland waren de meningen ernstig verdeeld. De belangrijkste kranten in Duitsland hebben me verketterd. Dat hoort nu eenmaal bij mijn beroep. Je schrijft een zin en een venster valt in scherven uiteen, wat meer kun je je wensen? Een boek dat iedereen zou behagen, zou me enerzijds een enorm plezier doen en veel pijn besparen, anderzijds zou het ook een teleurstelling betekenen."

Als we de politieke ontwikkelingen in Europa in ogenschouw nemen, de populariteit van populistische – soms ultrarechtse – partijen: ziet u enige parallellen met de ontwikkelingen in Duitsland gedurende de dertiger jaren van de vorige eeuw?
"Volgens mij is het onze taak altijd en overal tolerantie, vrijheid van meningsuiting en democratie te verdedigen. Als politieke krachten deze waarden ter discussie stellen, ongeacht waar, stellen zij datgene ter discussie waarin ik ten diepste geloof en wat ik verantwoordelijk houd voor de drie zuilen van ons geluk. Met alles wat in mij is zal ik vechten tegen de krachten die dit ondermijnen."