Het relaas van een freelancer-freelooser

Juist als Pieter Waterdrinker besluit te stoppen met schrijven – ten slotte hebben zijn vorige negen boeken hem nog geen 300 euro per maand opgeleverd – krijgt hij het verzoek van zijn uitgever een boek te schrijven over de Russische revolutie. De deadline is strikt, 1 september 2017, aangezien het boek dient te verschijnen 100 jaar na de coup die Lenin en diens boevenbende hebben ontketend. Men wil een persoonlijk relaas, want dat verkoopt beter. In eerste instantie heeft Waterdrinker helemaal geen zin in de klus. Maar als zwager Aleksej in financiële problemen komt en acuut 10.000 euro nodig heeft, zwicht hij. Als lezer voel je direct aan dat het geld in handen van Aleksej in rook zal opgaan. Daarmee is de toon van het boek gezet: hier lezen we het relaas van een freelancer-freelooser (Waterdrinkers woorden).

Tsjaikovskistraat 40 is grotendeels geschreven in en om het adres in Sint-Petersburg waar Waterdrinker al jaren met zijn vrouw Julia woont. Ooit heeft zij hem nog gewaarschuwd voor haar: “Ga van me weg, hoor je me? Ik breng je ongeluk. Ga van me weg!” Inmiddels zijn de twee al meer dan vijfentwintig jaar samen, en ik meen uit dit boek op te maken dat Julia de schrijver wellicht heeft behoed voor een wisse dood, ten gevolge van alcoholmisbruik of roekeloos gedrag. Lang leve Julia!

Via een vreemde snoeshaan belandt Waterdrinker als jongvolwassene in Rusland. Hij dient er tachtigduizend bijbels illegaal te verspreiden, maar merkt al snel dat louche lieden daar een slaatje uit slaan en zichzelf verrijken. Vooral ene Pozorski speelt daarbij een cruciale rol. Deze man zal Pieter nog vele jaren later wederom ontmoeten. De stinkend rijke opportunist verbeeldt de graaiers van na het uiteenvallen van de Soviet-Unie. Waterdrinker lijkt foute personen aan te trekken als een magneet verroest ijzer. Zo lacht het fortuin hem toe als hij in zee gaat met ene Fopmans. Met hun bedrijfje Intersoviet consultancy organiseren zij rondreizen door de USSR voor welgestelde westerlingen. De focus verschuift na verloop van tijd echter naar handel. Of het nu om een bestelling van tachtig jonge Audi occasions gaat of om gatenkaas, Fopmans weet er een slaatje uit te slaan. En Pieter? De dollartekens in zijn ogen groeien exponentieel, totdat – hoe kan het ook anders – de zeepbel uiteen spat. Zo gaat nagenoeg alles mis, maar Pieter krabbelt weer overeind, om even verderop opnieuw te struikelen.

De geschiedenis van de afgelopen honderd jaar in de USSR respectievelijk Rusland is ondertussen verweven door het gehele boek. We lezen over de streken van Lenin en kornuiten, over legendarische Russen als Zinaida Hippius, vrijheidsstrijdster avant-la-lettre, die al snel in de gaten had dat Lenin een schurk was. Over Nabokov en Trotski, de Nederlanders Henk Sneevliet en Jef Swart die een belangrijke rol vervulden in verspreiding van het communistische gedachtengoed na de Eerste Wereldoorlog. Wow, denk je als je leest wat daar allemaal is gebeurd op de vierkante kilometer rond Tsjaikovskistraat 40. Waterdrinker sleurt je in een dystopie, daar is geen ontsnappen aan. En tussen de regels door steekt regelmatig verongelijktheid op. “Sowieso had ik nauwelijks nog lust tot werken aan dat pleurisboek over die revolutie…” En houdt hij zichzelf meer voor de gek dan dat hij de lezer voorliegt: “Nooit, nee nooit zou ik mijn romans besmeuren met actuele politiek.” Dat zullen we weten! Zoals in zijn grootse roman Poubelle is de politiek tot in de haarvaten aanwezig, zowel die uit het verleden als die in het heden. De arme sloebers die het tsaristisch regime in 1905 probeerden omver te werpen, worden vergeleken met de bootvluchtelingen die vergeefs de Europese kust proberen te bereiken. In een pagina’s lange zin houdt Waterdrinker ons hypocriete West-Europeanen een spiegel voor. Bijkans hoor je hem fulmineren zoals WFH dat zo mooi kon, of ridder-zonder-paard Willem Oltmans.

Tjaikovskistraat 40 is een heerlijk boek, een semi-autobiografisch werk waarin de schrijver zijn onmacht en oprechte verontwaardiging regelmatig de vrije teugels laat. Wat kan er van zo’n ‘pleurisboek’ terechtkomen? Een heleboel, zoals Julia op pagina 274 al voorspelt: “Ze had gedroomd dat mijn boek over de revolutie een succes werd, dat we genoeg geld hadden…” Volkomen terecht staat Tsjaikovskistraat 40 inmiddels op de longlist van de Libris Literatuurprijs.