Struikelstenen als herinnering

1941, de oorlog is in volle gang wanneer een doodgewone woning in het Noorse Trondheim in beslag genomen wordt door de Duitsers. De Rinnanbende, zo genoemd naar leider Henry Oliver Rinnan, neemt er zijn intrek. Het huis zal al snel de bijnaam ‘Bendeklooster’ krijgen. In de kelder van het huis werden honderden gevangenen gemarteld en vermoord. Wanneer de oorlog een vijftal jaren is afgelopen, wordt het beruchte huis opnieuw bewoond. Het jonge Joodse stel Gerson en Ellen moet, samen met zijn kinderen, proberen de gruwelen van het verleden te laten verstommen, een quasi onmogelijke opdracht, zo zal blijken.

Blijf hun namen noemen is gebaseerd op feiten en het vertelstandpunt is zeer bijzonder. Auteur Simon Stranger, de ik-persoon in dit verhaal, richt zich tot de overgrootvader van zijn vrouw, Hirsch Komissar. Het is met zijn arrestatie dat het boek begint en het is zijn huis dat door de Rinnanbende ingenomen wordt. Stranger neemt ons mee doorheen tachtig jaar geschiedenis en laat ons kennismaken met vier Joodse generaties. Strangers schoonmoeder is een van de kinderen die na de oorlog in het huis opgroeit.

Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Het is ook niet zo dat elk hoofdstuk zich op een bepaalde familie concentreert. Nee, het boek is - zeer origineel - opgebouwd aan de hand van de letters van het alfabet. Zo kan de S bijvoorbeeld simpelweg staan voor stilte, spuug en schoppen, woorden waar verder niet op ingegaan wordt, maar een S-woord kan net zozeer het opstapje naar een heel verhaal zijn. Het is niet altijd meteen duidelijk of je je nog in de oorlog, in de woelige jaren erna of zelfs in het nu van de verteller bevindt. Dat zou op zich niet zo’n probleem zijn, moesten de relaties tussen de verschillende personages duidelijker zijn. Hoewel ze niet heel talrijk zijn, blijft het behoorlijk werken om de draad van het verhaal niet kwijt te raken.

De meeste aandacht is er voor het opgroeien van de figuur Rinnan, hij is dan ook het personage dat het meest tot leven komt. De andere zijn minder goed uitgewerkt en blijven heel de tijd ietwat onderbelicht. En dat is jammer, een grotere focus op de verschillende Joodse families had het boek goed gedaan. Wel is het geschreven in een bijzonder leesbare stijl, vlot en ongecompliceerd.

De Noor Simon Stranger (1976) genoot niet alleen een schrijfopleiding, hij studeerde ook filosofie. Debuteren deed hij in 2003, nadien zouden heel wat romans en kinderboeken volgen. Met zijn Leksikon om lys og mørke, zoals Blijf hun namen noemen in het Noors heet, lijkt hij ook buiten het thuisland door te breken. Voor de Nederlandse vertaling zorgde Neeltje Wiersma.  

De titel Blijf hun namen noemen is een verwijzing naar de struikelstenen (Stolpersteine) van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij kreeg het idee om straatstenen in messing te gieten, daar de namen van Joden in te graveren die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s werden vermoord, en ze in het trottoir te plaatsen voor de huizen waar de gezinnen woonden. Voorlopig zijn er ongeveer zevenenzestigduizend stenen in verschillende Europese steden gelegd.

Een boek over de gruwelen tijdens een van de wereldoorlogen doet het altijd goed, vooral als het gekleurd wordt door onschuldige families, liefst ook kinderen. De uitwerking van een idee bepaalt of een boek in het geheugen van de lezer blijft hangen. Blijf hun namen noemen kent een bijzondere insteek en opbouw, maar leeft niet genoeg om de tand des tijds te doorstaan. Evengoed is het boek het lezen meer dan waard.