Gewaagd experiment

De Noor Johan Harstad (1979) heeft een tiental boeken en een aantal toneelstukken op zijn naam staan. Het aantal prijzen dat hij wist te winnen, spreekt tot de verbeelding. Tot zijn meest bekende werken behoren Buzz Aldrin, waar ben je gebleven?, Darlah: 172 uur op de maan en natuurlijk het vorig jaar verschenen Max, Mischa en het Tet-offensief. Aan dat laatste boek werkte Harstad maar liefst tien jaar, het zou uiteindelijk meer dan 1200 bladzijden tellen. Ter ‘ontspanning’ schreef hij daarom tussendoor aan Heterdaad. Hij toont daarin facetten van zijn schrijven die we nog niet eerder zagen.

Meestal kun je een boek induiken en zie je wel waar het je brengt. Bij Heterdaad ligt dat anders, een woordje vooraf over de opbouw van het verhaal is absoluut op zijn plaats. Twee derde van het boek is gevuld met vijftien ‘microromans’, varierend van één tot een uitzonderlijke dertien bladzijden. Deze verhalen, als je ze zo al mag noemen, zijn ontdaan van elke vorm van plotopbouw en spanning. Toch worden ze als thrillers bestempeld, jawel. Ze zijn geschreven door de fictieve auteur Brandeggen die het na het floppen van zijn tweeduizend bladzijden tellende debuutroman over een andere boeg wou gooien en zijn heil zocht in de misdaadliteratuur. Telkens speelt privédetective Heterdaad de hoofdrol. Naar een ontknoping wordt niet toegewerkt. Nee, Heterdaad botst elke keer opnieuw als bij toeval op de dader die zijn kleine of grote misdrijf binnen de kortste keren bekent. De verhalen zijn ontdaan van alle opsmuk en bevatten alleen het meest elementaire, hoe betekenislozer hoe beter. Aan de basis van dit idee ligt de ‘Mouvement artistique du banalisme’, ook wel banalisme genoemd...  

De vijftien stukjes tekst, je mag ze gerust niemendalletjes noemen, zijn doorspekt met verwijzingen naar voetnoten. Alleen... je krijgt ze pas na afloop te lezen. Er zijn er in totaal 252(!) en ze nemen maar liefst een derde ofwel 80 bladzijden van Harstads boek in beslag. Zoals het voetnoten betaamt, zijn ze in een zeer klein lettertype gedrukt. Het is duidelijk, het eigenlijke verhaal zit in de ‘eindnoten’, zoals ze in het boek genoemd worden. Aan het woord is trouwens de (alweer fictieve) Duitse annotator Aigner. Hij beschouwt zichzelf als een vriend van Brandegger en loopt hoog op met zijn minimalistische werk. ‘Show, don’t tell’ wordt ‘Tell’ em like it is’.

Zonder een woord gelezen te hebben in Heterdaad weet je dat je een bijzonder avontuur te wachten staat. Of dat in de smaak zal vallen, is daarentegen compleet onduidelijk. Is het de bedoeling dat je per verhaal de commentaren van Aigner erbij neemt of ga je eerst in sneltreinvaart door Brandeggers werk om je daarna door de eindnoten te worstelen? Een worsteling voor mensen met slechte ogen, inhoudelijk is het immers best te pruimen. Niet alleen worden zinnen en paragrafen uit de Heterdaad-verhalen uitvoerig ontleed, er is ook aandacht voor de jeugd van Brandegger. Af en toe wordt de annotator persoonlijk, wanneer hij vertelt hoe zijn liefde voor de Noorse taal ontstond en hoe zijn contact met Brandegger verloopt.

Heterdaad, een dun boekje van 240 bladzijden, dat zich onmogelijk in een vakje laat stoppen. Voor het lef van Harstad om dit boek op de wereld los te laten kun je alleen maar bewondering hebben. Of hij er nieuwe fans mee zal bereiken, is hoogst twijfelachtig. Waar zijn de prachtige, soms ellenlange zinnen die de lezer zo weten te betoveren? Waar is het oog voor detail, het gevoel voor de kleine dingen van ons bestaan dat we uit vorige romans kennen? Harstad kan prachtig schrijven en je doen stilstaan bij de dingen. Helaas is daarvan in Heterdaad bitter weinig te merken. Met de hakken over de sloot, op naar nieuw en beter werk!