Buiten categorie

Eén ding is duidelijk: de boeken van David Mitchell zijn niet in een hokje te plaatsen. En dat maakt het lezen afwisselend en spannend. Net als in zijn eerdere werk maakt Mitchell in Tijdmeters gebruik van complexe plotwendingen en verwent hij ons met literaire kunststukjes. Thema’s, personen en situaties keren terug in verschillende configuraties als in een complex muziekstuk; personen uit eerdere romans mogen een gastoptreden verzorgen; er zijn verborgen verwijzingen naar het werk van andere schrijvers, maar ook naar Mitchell’s eigen literaire reputatie. De humor is zo scherp dat het soms bijna over het randje gaat. Er is voor ieder wat wils, traditioneel en postmodern, realistisch en fantastisch; in het woordenboek staat achter ‘entertainment’: David Mitchell.

De rode draad in Tijdmeters is de strijd tussen de Chronometristen en de Anachoreten. Beide groepen zijn onsterfelijk, en keren steeds terug in een ander lichaam. Echter er is een groot verschil tussen beiden groepen. De Anachoreten hebben het gemunt op kinderen, ontvoeren ze en ‘decanteren’ hun zielen. Anachoreten zijn ‘zielen-vampiers’. Bij de Chronometristen gaat de tijdloosheid nooit ten koste van iemand anders. Zij leven een normaal leven, overlijden als ieder ander mens en komen dan terug als – of in het hoofd van – iemand anders. Beiden groepen bestrijden elkaar al enkele eeuwen.

Dit is dus de rode draad, maar niet het perspectief. Mitchell draait de boel weer eens radicaal om. Net als in Cloud Atlas lezen we zes lange aan elkaar gerelateerde verhalen verspreid over een periode van 1984 tot 2043. We volgen daarbij stukken uit het leven van Holly Sykes waarbij we alleen het eerste en laatste deel vanuit haar eigen perspectief zien. In de tussenliggende delen ontmoeten we andere protoganisten, zoals de Cambridge-student (verleider en oplichter) Hugo Lamb en de op wraak (jegens een recensent) beluste schrijver Crispin Hershey. Zij ontmoeten Holly en heel langzaam ontdekt de lezer welke connectie ieder van hen heeft met of de Chronometristen of de Anachoreten. Hun bestaansrecht – en dus het bestaansrecht van deze roman – is gebaseerd op deze connectie. Maar hebben we hier dan toch te maken met de categorie ‘fantasy’? Nee!

Zelf ben ik nogal een liefhebber van horror en fantasy, dus met enig recht van spreken mag ik dat antwoord geven. Mitchell weet voortdurend de deksel op de ‘fanatsy’ te houden en trekt de lezer telkens terug naar de realiteit. Voor een fantasy-fan is dat misschien niet zo leuk, maar Mitchell doet dit op een perfecte manier. Vooral in het begin op sublieme wijze uitgevoerd; heel langzaam gebeuren er steeds meer kleine dingetjes waarvan je als lezer denkt ‘wat gebeurt er toch? ‘. Mitchel trekt je in dat eerste deel het verhaal in en koppelt je onlosmakelijk aan Holly Sykes. Dat ging in mijn geval bijna als vanzelf omdat ik enkele jaren geleden Allhallows-on-Sea als uitvalsbasis heb gebruikt voor dagtrips naar London. Die camping en omliggende plaatsen als Saint Mary Hoo en Isle of Sheppey komen door de superrealistische schrijfstijl van Mitchell als vanzelf tot leven.

Mitchell sleept je op die manier mee naar het einde. Een donker einde. En toch … na de laatste regel mis ik iets. Maar wat? Is het einde wel donker genoeg? Met die ene opening die nog geboden wordt? Mitchell heeft heel veel te vertellen en dat doet hij meesterlijk, maar heeft hij ook iets te zeggen? Misschien geeft hij ergens halverwege Tijdmeters zelf het antwoord: ‘Voor de meeste schrijvers uit het digitale tijdperk is schrijven herschrijven. Wij proberen iets, knippen, vormen blokken, plakken en schuiven, met het scherm als zeef op zoek naar goud door emmersvol shit te deleten. Onze analoge voorvaderen moesten eerst elke zin in hun hoofd polijsten voordat zij hem neertikten. Herschrijven kostte hun maanden, meters lint, en liters tipp-ex. De stakkers. Anderzijds, als de digitale technologie zo’n superieure vroedvrouw van de roman is, waar blijven de meesterwerken van deze eeuw dan?’

Tja… en wat doen wij in de tussentijd? Wij lezen vrolijk verder. Veel plezier!