Migratie: tussen mythe en geschiedenis

Ergens in een aftands ziekenhuis in Beiroet ligt een man te sterven, naast zijn sterfbed staat zijn zoon, een migrant die een nieuw leven heeft opgebouwd in de Verenigde Staten. Dit gegeven vormt de aanzet voor een ongebruikelijke familiegeschiedenis rond voorvaderen en nazaten van de Libanese familie al-Kharrat. Realistische herinneringen aan de Libanese Burgeroorlog, of aan andere emotionele momenten waarop de familieleden bij elkaar komen voor geboorte, huwelijk, feestceremonies en sterfte. Daartegenover staan weer de sterke verhalen waarmee grootvader, de hakawati (een Oosterse verhalenverteller), kleur geeft aan de vele familiegeschiedenissen. Over stomende romances van verboden liefdes vol hartstocht en passie, over behaalde zegeningen in de duivenoorlogen of tijdens de dichtwedstrijden in doorrookte cafés.

Literatuur als een bontgekleurd weefgetouw van verschillende stijlen en tonen. Soms realistisch en geloofwaardig, soms magisch-realistisch of zelfs fantastisch, maar Rabih Alameddine blijft verrassen met deze onorthodoxe familiegeschiedenis. Hij weeft geschiedenissen, fabels, mythes, memoires en religieuze parabels tot één totaalroman over de menselijke lust van het vertellen van verhalen. Zinnelijke oriëntaalse sprookjes met djinns, duivels, magiërs, schelmen en heldhaftige strijdfiguren. Religieuze vertellingen over oorsprong, identiteit en afkomst, waarin Isaac van hogerhand de opdracht krijgt om zijn zoon Jacob te offeren, de basis voor het Islamitische Offerfeest. Of andere religieuze personages als Hagar, Sara, Abraham en Ismael. Het leest als een vermakelijke mengeling van de kinderlijk naïeve volksverhaaltjes uit Duizend-en-één-nacht met de oorsprongsmythes uit 'het Oude Testament' en de Koran'.

Zoals een Oosterse verhalenverteller als een Hakawati voor zijn publiek de taak heeft om het vertrouwde en overbekende in een nieuwe vorm te gieten, zo is de roman postmodern van opzet: de losse mozaïekjes staan los van elkaar en hebben toch samen een interne samenhang. Het eerder genoemde weefgetrouw maakt dat het plot wordt voortgestuwd door associaties, herhalingen en parallellen tussen de verschillende losstaande vertellingen. Geen traditioneel begin, midden en eind, maar een kluwen van strengen doorheen tijd en plaats, bezien vanuit verschillende vertelinstanties. Die opzet maakt dat de roman bewust aan de oppervlakte blijft schrapen, want de diepgang krijgt het om de relaties die de losstaande verhalen tot elkaar hebben, en niet omdat het een gelaagde psychologische ontwikkeling of een intrigerend plot heeft.

Oppervlakkig is ‘The Hakawati’ (2008) allerminst, het rijkgeschakeerde tapijt legt continu de nadruk op haar eigen vorm als metaliterair werk. Over verhalen die nooit af kunnen zijn en daarom voortleven omdat individuen, families en zelfs volkeren, er hun identiteit (-en) aan ontlenen. Over drie grote narratieve krachten– religie, geschiedschrijving en literatuur- die altijd in beweging blijven, waardoor er steeds veranderingen komen en dingen uiteindelijk verrassend hetzelfde blijven. En over de losgekoppelde wortels van een migrant als de ik-verteller, Osama al-Kharrat, die tegelijk wel én geen onderdeel meer uitmaakt van de vermeende verhalen rond zijn geboortegrond. (Maar waarvan de vertakkingen en invloeden ook bij de oorspronkelijke narratieven zoveel verder reiken dan één plaats of tijd.) Aan het sterfbed van zijn vader wordt hij letterlijk gedwongen om afscheid te nemen van zijn voorvaderen, terwijl hij daardoor een nieuwe kans krijgt om zijn verleden te herscheppen en een eigen toekomst vorm te geven. Of de culturele rijkdom die migratiegeschiedenissen met zich meedragen als de juiste 'hakawati' de vorm probeert te vinden om te verhalen over de verschillende vertakkingen.