Een intrigerend duister leesavontuur

Een wonderlijke roman, die vol zit met magisch-realistische symboliek en met duistere intuïties over de magie van de verbeeldingskracht. Dat maakt deze kleine roman ook minder 'leesbaar' dan b.v. De aanslag of De ontdekking van de hemel, en het is dus geen aanrader voor iedereen. Maar zelf lust ik hier wel pap van. Best mogelijk dat Mulisch wat te ver gaat met zijn duistere symboliek en daarmee onleesbaarheid riskeert. Maar ja, dat doet hij bewust: gewone zaken als 'realisme' en 'de alledaagse werkelijkheid' zijn hem te saai, hij mikt liever op 'het Totaal Andere', het onbevattelijke, het ongrijpare en vreemde. En daarover schrijven betekent ook risico's nemen.

Hoofdpersoon is klokkenspeler Maurits Akelei, wiens leven letterlijk tot stilstand kwam op zijn 23e verjaardag, omdat toen zijn idyllische liefde met Marjolein tot een traumatisch einde kwam. Nu, 23 jaar later, is hij weer jarig: een verjaardag die samenvalt met een soort apocalyptisch visioen van het einde der tijden. Dat visioen gaat samen met allerlei hallucinatoire taferelen, waarbij de grens tussen de waanzin van Akelei en de waanzin van de wereld moeilijk is te trekken. Die taferelen zijn naar mijn smaak erg meeslepend geschreven: schitterend vind ik bijvoorbeeld de passages over het 'zwarte licht' van de apocalytische zon. Ook mooi vind ik de flashbacks over de bijna symbiotische en woordloze liefde tussen Akelei en Marjolein: laatstgenoemde is voor Akelei ook een soort tweelingzuster, een oermoeder, een aan het aardse ontstegene. Het verlies van die liefde is dus voor Akelei ook echt een 'einde der tijden': 23 jaar heeft de tijd letterlijk stilgestaan, en nu op zijn 46e herbeleeft hij het trauma en stort de wereld opnieuw in. Wat overigens samengaat met een soort (suggestief en in raadselachtige beelden beschreven) wedergeboorte, waarbij Akelei zich in een soort oerzee onderdompelt en in een soort nieuwe gedaante herrijst. Heel misschien is die oerzee ook symbolisch voor de baarmoeder, voor sferen dus voorafgaand aan de geboorte, en voor het verloren maar nu hervonden woordloze paradijs: de liefde met Marjolein.

Hoe dan ook: Akelei beleeft dus een soort alchemistische transformatie, een bij Mulisch vaker voorkomend motief. En die zet Akelei kracht bij met zijn kunst: hij is klokkenspeler in een kerk. Die kerk heeft zijn zin verloren: God is dood, een spin die een eenzaam web beheerst in een door niemand bezochte torenspits, een loze klank zonder inhoud. Op zijn 46e verjaardag speelt Akelei niettemin een uiterst geïnspireerd muziekstuk, dat de stadbewoners met religieus ontzag vervoert. Maar dat is dan wel een onbekend soort religieuze vervoering: niet de bekende devotie van het Christendom (want God is dood), maar iets nieuws, totaal anders en dus duisters en angstwekkends. 'Het was of het uitzinnig zingende brons daarboven ook al de traagheid van het metaal verloren had: het speelde en zong en danste leniger dan een klavecimbel. En dan weer werd de onvergelijkbare kluwen van geluid plotseling naar boven, hemelwaards getransponeerd [...], dan weer stortte alles neer in deze op gene diepte, waar alles zo donker en verschrikkelijk was, dat de wielrijders de angst over hun rug voelden trillen.' Daarna blijft een raadselachtige stilte, 'een onbeschrijflijke kwetsbaarheid en trefzekerheid'.

In Voer voor psychologen beschrijft Mulisch 'het volstrekte leven', een ongeremde intensiteit waarin de hele wereld wordt ervaren als volstrekt onbekend. Om iets dergelijks draait volgens mij ook Het zwarte licht: vandaar de extatische waanzin van Akelei, vandaar de enorme vreemdheid van zijn muziek. En vandaar ook het 'zwarte licht': een totaal ander licht, dat niet 'verheldert' maar alle dingen juist onherkenbaar vreemd maakt. Al het bekende (zoals Christelijke religie en de daarop gebaseerde muziek) wordt afgebroken, alle conventies worden opgeschort. Resultaat, voor Akelei en voor de lezer van Het zwarte licht, is een onderdompeling in het volstrekt onbekende en ongewisse, in een wereld die van elk herkenningspunt is beroofd en daardoor doordesemd is van angstwekkende maar ook fascinerende grilligheid. En voor mij persoonlijk betekende het weer een intrigerend leesavontuur.