Een duivelswerk zonder duidelijke rode draad

Een stad, het meisje en de duivel is het verhaal van Lucie en Christoph, hun dochter Freya, en hun kleindochter Jesse. We zien de geschiedenis van een Duitse familie die door de onlusten van de twintigste eeuw wordt gevormd. Een verhaal over een familie die ontstaat in de Trave en voorbestemd is er te eindigen.

Een stad, het meisje en de duivel van Svealena Kutschke, is in één woord te omschrijven: bijzonder. In heel veel opzichten. Het is niet heel duidelijk in een bepaald genre te stoppen. Het heeft behoorlijk veel fantasie en lugubere stukken. Het vertelt de geschiedenis van Lubeck en daarmee ook van Duitsland van de 20e eeuw. Het verhaal belooft een familie epos te zijn over vier generaties vrouwen en bevat veel mooie citaten. Al met al heel veel mooie elementen die het tot een geweldig boek zouden kunnen maken, ware het niet dat mooie passages worden herhaald en soms veel te lang door gaan. Het zijn mooie citaten, maar het zijn er te veel. Het is te gekunsteld. Het lijkt of ze te hard heeft geprobeerd. Overdaad schaad en daarmee doet de schrijfster haar eigen verhaal regelmatig te niet. Ook de bijzondere familieverhoudingen, de opvallende gebeurtenissen die verre van realistisch zijn, het vooruit en terugspringen in de tijd, maken het tot een moeilijk te volgen geheel. Dat, in combinatie met de verwarrende relaties in Een stad, het meisje en de duivel, maken het geen prettig leesbaar boek.

Hoewel de verschillende personages gedurende het boek echt wel vorm krijgen, ondanks dat door de onduidelijke tijdssprongen het soms vaag is over welk personage we lezen, blijft één karakter een mysterie: de duivel. Hij heeft weliswaar een prominente rol gekregen in de titel, zijn rol in het verhaal blijft onduidelijk. Hij is meer toeschouwer en alwetend oog, dan dat hij het verhaal beïnvloed. Wie is hij nou eigenlijk? Is hij nodig om als alwetende verteller alle verschillende tijdsperiodes mee te kunnen maken? Welke relatie heeft hij met het monster in de Trave en met Lucie? Helaas krijgen we daar als lezer geen antwoord op en blijft het een dusdanig groot raadsel dat ook met de fantasie van de lezer niet wordt opgelost.

P. 284: Hij was een duivel zonder hel en zonder goddelijke tegenstrever, want het feit dat hij zijn antagonist in duizend jaar geen enkele keer was tegengekomen, maakte diens bestaan heel onwaarschijnlijk.

Kutschke heeft vrouwen op bijzondere wijze afgezet tegen de mannen. De mannen contrasteren met de vrouwen in het verhaal. Hoewel het lijkt alsof de vrouwen een behoorlijk grote rol krijgen, zijn ze erg passief en laten ze heel veel dingen gebeuren en over zich heen komen. Zo knipperen ze niet met de ogen of praten niet. Ze lijken geen zin of levenslust te hebben, drinken en doen aan drugs. De mannen daarentegen lijken sterker en tenminste iets te doen, zij het niet altijd het juiste, maar proberen toch het verschil te maken.
Ook al is de houding van de meisjes vrij passief, via hen worden de verschillende perioden uit de Duitse geschiedenis verteld. Op bijzondere wijze heeft Kutschke de Duitse geschiedenis een stem gegeven. We zien met behulp van de personages hoe met de tijd een volk verandert. Oorlog, honger, verdriet en haat vormen een mens en hebben een lange nasleep. We zien de oude stad Lübeck veranderen gedurende de WOI, een stad die in (de aanloop naar) de WOII Hitler welkom heet en jaren daarna het neofascisme kent.
We zien de gevolgen van de eerste Wereldoorlog. We zien de crisis waarin onder andere brood ontzettend duur wordt en geld geen waarde meer heeft. We zien hoe de haat jegens een volk ontstaat en hoe iedereen zichzelf probeert te redden. We zien hoe het mensen verandert, hoe drank en drugs een rol spelen om alles te vergeten, hoe kinderen met het gemis van liefdevolle ouders proberen te leven. Én we zien welk (destructieve) gevolg dit alles heeft op de meest recente generatie.

P. 433: De een haatte de armoede, de ander de democratie, de volgende de Joden. Ze haatten de communisten, de landverraders, de zegevierende mogendheden, allen verlangden ze hevig naar de hoop, die velen van hen al hadden verloren, allen hielden ze van de kracht waarmee deze man optrad.

Mijn verwachtingen waren van tevoren hooggespannen. Ik hoopte op een adembenemend boek met bijzondere verhaallijnen die uiteindelijk heel logisch in elkaar zouden vallen. Het verhaal is moeilijk te volgen, de rode draad ontbreekt en geen moment is duidelijk wat er wordt gelezen. Tijdens het lezen zorgde dit voor weinig plezier, het was de hoop op een waanzinnig einde dat me voort liet lezen. De verwarring en onduidelijkheid tijdens het lezen was goed gepraat wanneer het einde adembenemend zou zijn. Helaas bleef dat waanzinnige einde uit.

Ik had graag een slotwoord gelezen, of een woord van de schrijfster, waarin ze haar verhaal uitlegt, haar achtergronden bespreekt, wat haar gedreven of gevormd heeft om het verhaal te schrijven. Ik ben met een gevoel achtergebleven dat ik niets van het boek heb begrepen, maar dat ik me ook niet kan voorstellen dat er niet een heel verhaal omheen zit.

Ondanks dat ik het mooi vind dat ik over de geschiedenis van Duitsland heb gelezen, heeft de grote vage soep aan elementen me met een ontevreden gevoel achter gelaten. Al met al kan ik er nu niet meer dan 2 sterren voor geven. **