chronische pijn

Voor de Hebban Leesclub mocht ik de nieuwe roman van Hanna Bervoets lezen, wat voor dit boek ideaal is. Welkom in het rijk der zieken heeft als centraal thema leren omgaan met een chronische ziekte, een thema waar sowieso interessante discussies over te voeren zijn. Maar wie de romans van Bervoets een beetje kent, weet dat er ook over de opbouw en schrijfstijl heel wat te vertellen valt. Hoewel ik de roman niet 100% geslaagd vond, levert het wel een originele en boeiende leeservaring - en vooral discussie - op.
De eerste pagina toont de 13-jarige Clay op zijn eerste schooldag. Een paar pagina’s verder ontmoeten we de volwassen Clay. Wat beide momenten met elkaar verbindt is een scherpe pijn in de knie. Op zijn 13e was dat het gevolg van een te zware boekentas, 23 jaar later is de oorzaak moeilijker te achterhalen. Nog drie jaar later is de pijn uitgebreid naar andere lichaamsdelen en alomtegenwoordig in een voortdurend vermoeid lichaam. Al deze informatie wordt op amper vijf pagina's gegeven en levert een krachtig, intrigerend begin op. Bervoets pakt het op zo'n manier aan dat je ondanks de bondigheid toch een goed beeld krijgt van wie het hoofdpersonage is. Door het vertelperspectief in de jij-vorm wordt je bovendien van meet af aan betrokkene in het verhaal.
“Het is er altijd, het branden in je onderrug, de steken in je knieën, op de fiets, in de supermarkt, tijdens het koken en wanneer je ’s avonds voor de televisie zit. En of je nou alleen bent, of samen met Nora of bij gezamenlijke vrienden, je kunt je zelden nog echt concentreren, je lichaam constant geplaagd, belaagd, ja, het liefst zou je dat lijf van je openritsen als een overall, het omlaag trekken langs je benen, eruit stappen en het achterlaten.”
Wanneer Clay de diagnose Q-vermoeidheidssyndroom (Q-koorts) krijgt, is hij in eerste instantie opgelucht. Eindelijk weet hij wat er aan de hand is, weg met de twijfel, op naar de remedie. Hoewel hij weet dat het om een chronische aandoening gaat, dringt het maar langzaam door dat dit levenslang betekent. De impact van de dagdagelijkse pijn op zijn leven is enorm; het lukt hem niet meer om zijn werk uit te voeren, om zijn relatie en vriendschappen te onderhouden, om te sporten... Elk aspect wordt aangetast, en zijn lichaam gaat in eerste instantie zo snel achteruit dat zijn geest onmogelijk mee kan in dat nieuwe verhaal.
Van een zeer concrete, herkenbare wereld maakt Bervoets vervolgens de overstap naar het Rijk der zieken, een parallelwereld waarin Clay wordt rondgeleid door Susan. Terwijl hij er met zijn lichaam rondsjouwt, en er op zich niet veel gebeurt, worden deze delen weergegeven in dialoogvorm. Vanuit deze wereld haalt Clay herinneringen op aan zijn leven voor en na zijn ziekte.
Er wordt met een zeker cynisme naar de verschillende behandelingsmethodes gekeken - zowel naar de traditionele als naar de alternatieve geneeskunde. Bervoets neemt niet de gemakkelijke weg van gratuite kritiek bedoeld om methodes belachelijk te maken, maar beschrijft ze vanuit Clays wanhoop. Hierdoor kon ik ook beter begrijpen waarom sommige mensen tot het uiterste willen gaan om toch maar een greintje verbetering te zoeken.
Bervoets heeft een heldere, duidelijke schrijfstijl. Zelfs in de parallelle wereld die vol metaforen en symboliek zit, blijft alles voor de lezer duidelijk. Door de korte hoofdstukken is er veel afwisseling tussen beide werelden en ligt het tempo hoog. De opbouw van het verhaal gebeurt niet chronologisch, waardoor je de puzzelstukken zelf kan samenleggen en Clays huidige toestand steeds duidelijker wordt. Ook de link met de parallelle wereld krijgt zo meer betekenis, al vond ik de gebruikte beelden vaak te vergezocht.
Omdat alles vanuit Clays standpunt geschreven is, raak je als lezer deel van zijn apathie en eenzaamheid. De uitzichtloosheid van de situatie en Clays onvermogen ermee om te gaan irriteerden me soms, wat als iets positiefs gezien kan worden omdat Bervoets er duidelijk in geslaagd is om Clays wanhoop op mij over te brengen.
De kracht van de roman schuilt voor mij in de alledaagse gebeurtenissen en handelingen die voor iedereen herkenbaar zijn, maar voor Clay een voortdurende strijd worden. De dialogen in het parallelle universum vind ik een puur literaire ingreep die af en toe wel beklijft, maar - met uitzondering van het ontroerende einde - geen significante meerwaarde heeft. De efficiëntie waarmee Bervoets de opkomende pijn - een kleine steek die stap voor stap een volledig lijf overneemt - weet te beschrijven, maakt het echter de moeite waard om dit boek te lezen.