een boek die vraagt om doorzettingsvermogen tijdens het lezen

Het zout der aarde verscheen in de Nederlandse vertaling al in 1937. Nu is het boek opnieuw verschenen in een geheel nieuwe vertaling door Dirk Zijlstra.

In Het zout der aarde lezen we het verhaal van de Hoetselse analfabeet Piotr. Zijn vader heeft hij nooit gekend, zijn moeder is in 1910 overleden en zijn zus is jaren geleden vertrokken om te werken als prostituee. De veertiger Piotr is ongetrouwd en zijn hond Bas volgt hem op de voet. Met de zeventien jaar jongere Martha heeft hij wel een soort van relatie, al mag het deze naam bijna niet dragen.

Piotr werkt bij het spoor in een klein dorpje en vereert de keizer als een godheid. Dan tekent in 1914 de Oostenrijks-Hongaarse keizer de oorlogsverklaring aan Servië. Het begin van de oorlog is nu echt een feit, al merkt Piotr er in eerste instantie niet al te veel van. Wanneer hij een dienstoproep krijgt, verliest hij zijn baan bij het spoor en moet hij huis en haard achterlaten.

Wanneer de trein arriveert en de mannen opgehaald worden, merkt Piotr tijdens de lange reis wat er in de wereld echt gaande lijkt te zijn en ontmoet hij andere nationaliteiten en geloofsaanhangers. Zijn wereld was altijd klein in het dorpje Topory. Eenmaal aangekomen op het kamp waar ze worden voorbereid op het veld, maakt Piotr mensonterende situaties mee. Vanaf dat moment lezen we het verhaal van Piotr, maar ook van stabsfeldwebel Bachmatiuk, een onderofficier van het kamp. Hoe zal de oorlog gaan verlopen in de strijd tegen Servië?

Het zout der aarde is een boek dat met aandacht gelezen moet worden. De lange proloog leek mij in eerste instantie af te schrikken, maar zodra het verhaal echt begint, leer je Piotr goed kennen en krijgt het boek een andere wending. Het verhaal leest boeiend en is met momenten ook echt aangrijpend. Waar het nodig is, plaatst de auteur een voetnoot die onder aan de bladzijde wordt uitgelegd. Dit is onder andere het geval als er in een andere taal geschreven wordt.

Het verhaal lijkt een open eind te kennen en komt best abrupt tot een einde. Na enig speurwerk op internet bleek dat Wittlin dit boek schreef als begin van een trilogie. Helaas zijn deze boeken vergaan en is er nooit meer een boek uitgekomen over de verhalen van Piotr.

Ondanks dat dit verhaal jaren geleden geschreven is, heeft Zijlstra het boek goed vertaald. Het zal een klus geweest zijn, lijkt mij zo. De zinnen zijn lang, maar kennen wel een ritmisch geheel. Ik bleef nieuwsgierig naar het verloop en Piotr is een man die ik in mijn hart sloot. Hij heeft geen makkelijk leven gekend, maar staat positief in het leven en leeft ook echt voor zijn werk.

Het zout der aarde zou, als de trilogie compleet was geweest, zeker filmwaardig geweest zijn. Wittlin schetst een interessant en levendig beeld over hoe het destijds moet zijn geweest voor de mensen.
Ik heb enkele dagen over dit boek gedaan, mede door de schrijfstijl. Daardoor vraagt het verhaal, zoals gezegd, met aandacht gelezen te worden om het geheel te voelen en ervaren. Als je dit als lezer weet op te brengen, word je zeker beloond met een prachtig verhaal.