In Moedermelk van Nora Ikstena wordt op een indrukwekkende manier de overgeërfde pijn tussen generaties beschreven.

Het is verheugend om vast te stellen dat de internationale boekengemeenschap steeds meer interesse toont in de Letse literatuur. Letland herbergt namelijk een bruisende literaire wereld, doch het blijkt een uitdaging om vertalingen van deze werken op grote schaal in andere landen te verspreiden. Het boek Moedermelk van Nora Ikstena speelt hierin een cruciale rol bij het vergroten van de bekendheid van de Letse literatuur. Dit verhaal neemt ons mee door wisselende perspectieven van een moeder en dochter gedurende de jaren tussen 1969 en 1989. Beide personages ervaren hun relatie als uitdagend en hebben elk op eigen wijze moeite om hun plek in de samenleving te vinden. Dit alles vindt plaats binnen een maatschappij waarin Letland nog steeds onder het Sovjetbewind valt.

De moeder bevindt zich mentaal verstrikt in het communistische regime en vindt enige verlichting in haar rol als arts, waar zij vrouwen bijstaat met hun vruchtbaarheidsproblemen. Ondertussen worstelt de dochter met haar intellectuele groei binnen een onderdrukkend systeem. Ikstena beschrijft deze worstelingen op een pijnlijke en aangrijpende wijze, waardoor het bijna onopgemerkt blijft dat het boek tevens de ingrijpende sociale veranderingen in Letland belicht. Hoewel de onafhankelijkheid nadert, ligt de focus van de lezer hoofdzakelijk op de strijd die het gezin doormaakt.

De schrijfster heeft aanvankelijk de verhalen van de moeder en de dochter gescheiden gehouden, maar geleidelijk laat zij deze samenkomen. Het is ironisch dat de moeder gespecialiseerd is in zwangerschappen, terwijl zij zelf eigenlijk niet meer wil voortbestaan. Zij heeft een kind gedragen en gebaard, maar mist volledig het instinct van een moeder. Ook voor de dochter is het lastig om zich te hechten aan het leven. De verhalen van zowel de moeder als de dochter komen dus samen rondom het thema identiteit, dat meer omvat dan alleen het nastreven van nationale identiteit.

‘Het was een andere wereld. Een die ik niet had vergiftigd met mijn melk. Een andere wereld die misschien op een dag uit dit slaperige bestaan zou kunnen oprijzen. Een niet-vergiftigde wil om te leven, ondanks alles. Gelaafd met de melk van het leven, die niet bitter is, maar troostend.’

Het boek illustreert op overtuigende wijze de capaciteit van literatuur om ons in staat te stellen de geschiedenis te herbeleven vanuit een persoonlijk perspectief. De drie generaties die centraal staan in het verhaal zijn zich namelijk niet volledig bewust van de talrijke sociale en politieke transformaties die eerdere generaties hebben doorgemaakt, alsook van de snelle voortgang ervan in hun eigen tijd. Elk personage hanteert zijn eigen unieke benadering bij het beschouwen van zowel het verleden als het heden. De meest gedenkwaardige passages uit deze roman worden gepresenteerd vanuit het oogpunt van de grootouders: hun berusting, krachtige positieve herinneringen en zelfs tragische gebeurtenissen die zij moeten verzwijgen, maar desondanks doorgeven via verhalen. Derhalve ligt de kracht van dit boek in de karakterisering van diverse personages en hoe zij beïnvloed worden door de last die geschiedenis met zich meebrengt.

‘Het was als een samenzwering tussen ons tweeën waar niemand van mocht weten. Het was op elkaar rekenen en elkaar vertrouwen, waar de bospaden ook heen leidden. Elkaar niet benijden en niks achterhouden, maar de ander een mand vol eekhoorntjesbrood toewensen.’

Wat mij met name heeft getroffen in het verhaal Moedermelk van Nora Ikstena, is de indrukwekkende strijd van de dochter om haar moeder, die alle hoop al had opgegeven, weer tot leven te brengen. Deze strijd wordt voortgestuwd door een sterk geloof in vrijheid en liefde. Het zijn vooral de subtiele momenten in deze roman waarin het licht doordringt in de duisternis. De prachtige beschrijvingen van de Letse natuur, de waardevolle middagen die moeder en dochter samen doorbrengen met rustige zoektochten naar paddenstoelen en hun onderlinge blikken vol genegenheid dragen hieraan bij. In slechts één oogopslag weten ze toch liefde voor elkaar te vinden. Daarnaast wil ik graag mijn waardering uitspreken voor Brenda Lelie, de vertaler die ervoor heeft gezorgd dat ook het Nederlandse literaire landschap kennis kan maken met Letse literatuur. Haar werk verdient ongetwijfeld lof.