Sultana's dream - feministische SF - of...?

(Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het verhaal.)

Vrouwelijke ingenieurs leiden een techno-feministisch utopia waarin zonne-energie en vervoer op waterstof een duurzame samenleving mogelijk maken. Steden zijn omgetoverd tot prachtige tuinen en klimaattechnologie voorkomt stormen en overstromingen. Het zou het plot van een hedendaagse roman kunnen zijn over de klimaatcrisis en #MeToo – maar dit korte verhaal is geschreven door een moslima uit Bangladesh in 1905.

Op het eerste gezicht lijkt Sultana’s dream misschien een cliché: het bezoek van Sultana aan deze bijzondere wereld is een droom, en de gender-rollen zijn omgedraaid, de vrouwen werken en leiden het land, terwijl de mannen afgezonderd thuis blijven en koken en de kinderen verzorgen. Ik vroeg me hierdoor aanvankelijk af of het wel ‘feministische’ SF was. Als feminisme gaat over gelijke rechten voor mannen en vrouwen, is een systeem waar vrouwen over mannen heersen niet bepaald feministisch te noemen. Je kunt het verhaal echter ook lezen als een fantasie over hoe een maatschappij eruit zou kunnen zien die gebouwd is op vrouwelijke normen en waarden. Het feit dat de mannen binnenshuis zitten gaat dan niet zozeer over het onderdrukken van mannen, als wel over het ruimte maken voor de ideeën van vrouwen. (Overigens veegt Hossain wel vakkundig de vloer aan met haantjes die vinden dat vrouwen zich maar aan hun gedrag moeten aanpassen, door op te merken dat als er wilde dieren of criminelen over straat lopen, je daar ook niet op reageert door onschuldige mannen in huis op te sluiten.)

Hoe ziet Hossain’s feministische utopia eruit? Sommige elementen zullen voor het huidige publiek (maar helaas niet voor iedereen) vanzelfsprekend zijn, zoals school voor alle meisjes en niet trouwen voor je 21e. De zorg voor de natuur en het beheersen van het klimaat zitten er ook in – voor de hand liggend in Bangladesh dat geteisterd werd (en nog steeds wordt) door stormen en overstromingen. De technische elementen zijn bijna griezelig actueel: het gebruik van zonne-energie en vervoersmiddelen op waterstof zijn elementen die nu, meer dan een eeuw later, nog steeds realistische opties zijn voor een duurzame samenleving.

Ironisch genoeg is het deze rol van technologie die de vraag oproept hoe feministisch dit utopia precies is. Onze moderne techniek wordt vaak gebruikt voor het beheersen, controleren en bedwingen van de natuur, en is daarmee niet los te zien van door mannen opgetuigde maatschappelijke structuren die vrouwen beheersen, controleren en bedwingen. Hossain schreef dit utopische verhaal bijvoorbeeld in een land dat weinig zachtzinnig gekoloniseerd was door Engelsen, met behulp van tijdens de Industriële Revolutie ontwikkelde technologieën. Deze schaduwzijde van de techniek is ook in dit utopia te zien, waar zonne-energie eveneens wordt ingezet als verbrandend wapen, en de natuur wordt gedwongen te leveren wat ze kan. Zo levert dit verhaal niet alleen een bijzondere visie op de toekomst vanuit een andere plaats en tijd, maar roept het ook vragen op over de rol van technologie en gender die ons kunnen helpen bij het vormgeven van een andere, betere toekomst.

Nieuwsgierig? Sultana’s dream is ook online te lezen op https://digital.library.upenn.edu/women/sultana/dream/dream.html

Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.