Walkaway: een utopiaans dancefeest

(Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het boek.)

Wie trends uit het heden doortrekt naar de toekomst, komt al snel uit in een dystopie, aldus Ursula Le Guin. De rijken worden rijker en machtiger, baantjes worden onzekerder en slechter betaald, surveillance houdt ons overal in de gaten en natuur en milieu worden verwoest. Maar wat de trends niet zien en Doctorow wel, is de mensen die het niet meer pikken en opstaan. Of in dit geval: weglopen.

In Walkaway vertrekken Hubert, zijn vriend Seth en miljardairsdochter Natalie uit de ‘default’ maatschappij om een nieuw leven op te bouwen als walkaways. Dat betekent echter niet terug naar het verleden, met jagen en wonen in een zelfgemaakte blokhut: met 3D-printers en digitale contacten met gelijkgestemden over de hele wereld hebben de walkaways een goed geoliede anarchistische samenleving opgebouwd. In plaats van de (grotendeels kunstmatige) schaarste uit hun kapitalistische verleden, leven ze in overvloed: je mag werken, maar het hoeft niet, en mensen kunnen hun leven en identiteit vormgeven hoe ze maar willen. Helaas zijn de walkaways een doorn in het oog van de superrijken, want default drijft op de angst dat je verloren bent zonder je zielloze baantje of dure spulletjes, terwijl de walkaways laten zien dat het ook anders kan. Ze worden daarom regelmatig getreiterd en opgejaagd. Maar als ze een doorbraak in computertechnologie ontwikkelen waardoor je mensen onsterfelijk kunt maken door hun geest te uploaden in een computer, begint het conflict pas écht...

Walkaway werkte voor mij vooral als filosofie over hoe we onze maatschappij zouden kunnen inrichten zonder kapitalisme, eigendommen en schaarste, en hoe dat er dan uit zou kunnen zien. Bijzonder mooi vond ik een stuk waarin een door de walkaways gebouwde B&B overgenomen wordt door een groep bewapende jonge mannen, die een hiërarchie willen instellen: hoe meer je werkt, hoe meer privileges je krijgt. De walkaways reageren door simpelweg weg te lopen en elders een nieuwe B&B te beginnen op hun eigen manier. Zonder ‘ondergeschikten’ zijn de jonge mannen met te weinig om de B&B draaiende te houden en moeten ze afdruipen. Ook sterk is Doctorows aandacht voor de mogelijkheden en gevaren van moderne (communicatie)technologie, een terugkerend onderwerp in zijn boeken, en hoe de walkaways zich waar mogelijk op open en geweldloze wijze verzetten tegen de aanvallen van default.

Als boek vond ik Walkaway echter minder geslaagd, en voelde het als een eindeloos dancefeest: druk, snel, lawaaierig en rauw. Na verloop van tijd snakte ik naar wat rust en reflectie. De walkaways worden met grote regelmaat verjaagd door default, waardoor er weinig rustmomenten zijn om te zien hoe hun samenleving precies werkt. Ze leven grotendeels in verlaten terrein buiten de steden, maar we krijgen heel weinig mee van hoe de natuur er daar uitziet, en hoe ze daarmee omgaan. De hoofdpersonen zijn jonge, extroverte whizzkids die voortdurend met plotobstakels moeten worstelen, waardoor ik weinig emotionele connectie voelde. Daarnaast strooit Doctorow kwistig met slang en computerterminologie, wat bijdraagt aan de sfeer, maar het niet altijd even duidelijk maakt wat er precies gebeurt. Dat wierp voor mij dan weer de vraag op hoe inclusief dit utopia eigenlijk is: biedt het plaats aan de natuurliefhebbers, de digibeten, de spirituelen, de introverten? Dit boek blijft het antwoord daarop schuldig. Wat wèl duidelijk is, is dat default met al deze mensen sowieso geen rekening houdt, en dat het daarom nu belangrijker dan ooit is om eens goed na te denken over hoe het anders kan.

Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.