The immortal King Rao – Vauhini Vara – een dappere poging

(Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het boek.)

De duiker neemt een aanloop en zet zich af tegen de plank. Ze is getraind, gespierd en maakt een gracieuze draai om over te gaan in een dubbele schroef, of misschien wel een driedubbele – en klapt dan op de plank. Dat was de indruk die The immortal King Rao bij mij achterliet.

King Rao is een Dalit, een lid van de laagste Indiase kaste, en zoon van een kokosboer. Dit boek is het verhaal van hoe hij opklimt tot de machtigste man ter wereld, als CEO van een techbedrijf dat het algoritme beheert dat de hele maatschappij bestuurt en werk en inkomen verdeelt. Het is ook het verhaal van zijn dochter Athena die vanuit een gevangenis het verhaal van haar vader vertelt – maar ook haar eigen verhaal, hoe ze alleen opgroeide met haar later verbannen vader, en hem verliet om bij de Exen te gaan wonen, anarchisten die niet onder de welwillende tirannie van het algoritme wilden leven en zijn uitgeweken naar vrije eilanden.

Als Nederlandse lezer met weinig ervaring met Indiase literatuur (Vauhini Vara is een Canadese tech-journalist met Indiase wortels) vond ik vooral de delen over de jeugd van King Rao interessant. Het verhaal over de Dalit-familie die een kokospalmen-plantage overneemt van de Brahmin voor wie ze werken, en hoe ze zich ondanks interne spanningen met een tikje absurdisme staande houden, raakte af en toe aan Marquez’ Honderd jaar eenzaamheid. Het beeldende proza en de fysieke omschrijvingen brachten de omgeving voor mij echt tot leven. Dat is soms mooi, en soms erg confronterend, zoals wanneer de moeder van King Rao niet alleen slachtoffer wordt van seksueel geweld, maar daarom ook wordt uitgehuwelijkt aan de dader. Ook werpt het boek allerlei urgente vragen op: in hoeverre kan een algoritme de problemen oplossen die onze politiek niet aankan? Is onsterfelijkheid te bereiken door via een computer herinneringen te delen? Hoe moeten we leven onder catastrofale klimaatverandering?

Op deze vragen moet de lezer helaas zelf antwoorden verzinnen, want Vara heeft het zo druk met ze opwerpen, dat ze niet toekomt aan bevredigende antwoorden. Daardoor blijft het boek in hoge mate abstract: we leren dat de nieuwe wereld een ‘aandeelhoudersmaatschappij’ is, bestuurd door een algoritme, maar we leren niet hoe mensen dat ervaren, wat ze eraan waarderen en op welke manieren ze zich ertegen verzetten. In tegenstelling tot de Walkaways uit Cory Doctorow’s gelijknamige boek, hebben de Exen weinig te schaften met de aandeelhoudersmaatschappij, maar het wordt ook niet echt duidelijk hoe zij hun samenleving dan hebben ingericht.

Erger vond ik dat King Rao en Athena als karakters nauwelijks uit de verf komen. We leren nooit echt wat ze willen, wat ze liefhebben of wat ze vrezen. King Rao en zijn dochter lijken in hoge mate een speelbal te zijn van de omstandigheden – ironisch voor iemand die het grootste persoonlijke succesverhaal aller tijden doorleeft, maar ook moreel zeer dubieuze experimenten onderneemt met brein-computer interfaces. Het hele boek gaat over het verhaal van deze twee, maar ik heb nog steeds niet het gevoel dat ik ze nu écht ken. Dat maakt dat voor mij King Rao uiteindelijk niet onsterfelijk is, niet omdat zijn technologie niet zou werken, maar omdat het boek hem nooit echt tot leven heeft kunnen brengen.

Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.