Uitgepraat

Shtum is de debuutroman van Jem Lester. Het boek vertoont veel parallellen met Lesters eigen leven. De dag nadat hij zijn autistische zoon naar een internaat op het platteland gebracht had, pakte hij na tien jaar zijn schrijverscarrière weer op. Eigenlijk was hij niet van plan een boek over autisme te schrijven, maar wie kan dit nu beter dan een liefhebbende vader van een autistische zoon?

Over autisme is natuurlijk al heel veel geschreven. Lester gunt ons een kijkje in het dagelijkse leven van een gezin met een autistisch kind. Jonah is tien jaar, maar vertoont het gedrag van een kleuter. Hij is niet zindelijk, praat niet, heeft driftbuien en hij heeft vierentwintig uur per dag begeleiding nodig. Welke gevolgen heeft dit voor een gezin? We stappen als lezer het huis van de familie Jewell binnen op het moment dat Ben en Emma totaal uitgeput zijn en de verzorging van hun zoon niet meer aankunnen. Ben en Emma zien nog maar één oplossing: er moet een internaat voor de jongen gevonden worden, waar hij zich veilig zal voelen en alle hulp en aandacht krijgt die hij nodig heeft. Omdat een alleenstaande vader meer kansmaakt geholpen te worden, besluiten Ben en Emma om uit elkaar te gaan. Ben en Jonah gaan bij Bens bejaarde vader wonen. Sinds het moment dat artsen Ben verweten hebben dat het autisme van Jonah veroorzaakt is door zijn overmatig drankgebruik, voelt hij zich enorm schuldig. In plaats van zijn verantwoording te nemen loopt hij over van zelfmedelijden, gaat hij door met drinken en veroorzaakt hij problemen op zijn werk. Hoe langer Ben bij zijn oude vader blijft, des te meer problemen hij onder ogen ziet.

De titel van het boek verwijst naar de achtergrond van opa George. Opa is een uit Hongarije gevluchte Jood. ‘Shtum’ is een Jiddisch woord en betekent stom, zwijgen of niet spreken. Naast autisme is communicatie, of eigenlijk het ontbreken hiervan, het hoofdthema van het boek. Opa George zwijgt al zeventig jaar over alles wat hij in de oorlog meegemaakt heeft. Vader Ben en opa George kunnen niet met elkaar praten en Ben en zijn vrouw Emma zijn totaal verstomd. Hoewel Jonah zelf nog nooit een woord gesproken heeft, is hij degene die zijn ouders en grootvader aan het praten moet krijgen.

De rol van opa George in het boek is erg mooi. George is ontzettend lief voor Jonah, hij heeft oneindig veel geduld en hij lijkt hem als enige helemaal te begrijpen. Bijzonder is dat opa zijn oorlogsverleden alleen aan Jonah vertelt, een jongen die er helemaal niets van begrijpt. George heeft er moeite mee dat Ben zijn zoon naar een internaat wil doen: "In 1944 sloten ze de mensen ook op." Pas wanneer Ben na de dood van zijn vader naar Hongarije reist, begint hij de band tussen opa en kleinzoon te begrijpen.

De cover van het boek is versierd met vrolijk gekleurde veertjes. Jonah friemelt graag aan veertjes, touwtjes, blaadjes en draadjes. Als die niet voorradig zijn, dan vindt hij wel wat anders om mee te friemelen. Zo plukt hij op de begrafenis van zijn opa de bloemenkrans kaal en frunnikt hij aan de  kwastjes van een gebedssjaal.

Shtum is een verhaal vol verdriet, liefde, wanhoop, pijn, schaamte, depressie en vreugde. Allemaal emoties die Jonah nooit zal begrijpen. Een autist kan helaas niet veranderen maar wij, de lezers, wel. Misschien kunnen we na deze les van Jem Lester de wereld om ons heen een klein beetje autisme-vriendelijker maken?