Overleven in het kamp

Veel vrouwen hebben nooit kunnen en durven praten over hun leven in de Japanse interneringskampen. Het verleden werd diep weggestopt en er ging een deksel op. Wanneer de deksel er na een lange innerlijke strijd langzaam afgleed, kwamen er verhalen naar boven die droevig, rouw, pijnlijk en niet te bevatten waren. Maar hoe erg de verhalen ook zijn, we moeten ze blijven vertellen.

Voordat ik aan het boek begon, bracht ik een bezoek aan De Grote Indonesië Tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Aan de hand van honderden objecten, foto's, persoonlijke verhalen en filmmateriaal maak je een reis door de geschiedenis van Indonesië. Er is veel aandacht voor het koloniale verleden, de oorlog met Japan en de onafhankelijkheidsoorlog. De tentoonstelling is vrij toegankelijk voor Museumjaarkaarthouders en leden van de Vriendenloterij. De tentoonstelling duurt nog tot 1 april 2024.

Singapore 1942: Wanneer het voor de Engelse muzikant Norah en haar man John niet meer veilig is, besluiten ze te vluchten. Omdat John erg ziek is, geven ze alvast hun dochtertje Sally mee aan Norahs zus Barbara. Zelf stappen ze enige tijd later op Koopvaardijschip de Vyner Brooke die hen naar Australië zal brengen. Ook de Australische Nesta stapt aan boord van het schip samen met 65 andere leden van de Australian Army Nursing Service. Na enkele dagen varen, wordt het schip gebombardeerd door de Japanners. Het schip zinkt en vele opvarende verliezen het leven. Norah, John, Norahs zus Ena en Nesta weten na urenlang dobberen de kust van Sumatra te bereiken. Hier worden ze gevangen genomen door de Japanners . John wordt naar een mannenkamp gebracht. De twee zussen en de verpleegsters komen in een vrouwenkamp terecht. Vier maal moeten de vrouwen verhuizen en telkens worden hun leefomstandigheden slechter. Zullen ze de oorlog overleven? Zal Norah John en Sally ooit nog terugzien?

Het leven was zwaar in het kamp. De vrouwen kregen te maken met intimiderend gedrag door de Japanners, lijfstraffen, geweld en (seksueel) misbruik. Hierdoor leefden ze voortdurend in angst. Door de slechte hygiënische omstandigheden, het gebrek aan voedsel, de enorme hitte en de aanwezigheid van vele muggen braken er ziektes uit in het kamp zoals: malaria, tyfus, knokkelkoorts en beriberi.

Doordat hun lichamen zich steeds meer verzwakte, waren de dagelijkse werkzaamheden moeilijk vol te houden. Toch hield iedereen zich aan hun taak. Zo moesten de wegen elke dag schoongemaakt worden, water worden gehaald, de zieken worden verzorgd, doden worden begraven en kregen de kinderen les. Norah, Nesta en Ena organiseerden samen met enkele andere vrouwen activiteiten. Door samen te zingen, koken en kerkdiensten bij te wonen ontstond er saamhorigheid en ontstonden er vriendschappen. Dit alles maakte het leed beter te verdragen.

De Australische schrijfster heeft zich jarenlang verdiept in de Tweede Wereldoorlog. Ze schreef drie boeken over Auschwitz. 'De tatoeëerder van Auschwitz', 'Het Meisje dat twee kampen overleefde' (Cilka’s keuze) en 'De drie zussen van Auschwitz'. Net als in 'De vrouwen van het kamp' spelen hoop, moed en vriendschap in deze boeken een belangrijke rol.

Haar uitgeefster tipte Heather over het indrukwekkende verhaal van de Australische verpleegster Nesta James. In documenten over haar kampverleden dook steeds de naam van Norah Chambers op. Heather raakte geïnteresseerd in de levens van beide vrouwen en besloot hun verhaal op papier te zetten. Het is tevens het verhaal van de honderden andere Australische, Engelse en Nederlandse vrouwen en kinderen die met Nesta en Norah in het kamp gevangen zaten.

De cover van het boek is erg mooi. Op het eerste gezicht zie je een tropisch tafereel. Een grote zon en palmbomen. Als je beter kijkt, ontdek je het prikkeldraad en de wachttoren en wordt het duidelijk dat om een oorlogsverhaal gaat. De vrouwen op de cover stellen Norah en Nesta voor of Norah en Ena. Beide lopen hand in hand en kijken naar beneden. Er zijn verschillende scenes in het boek waarbij de vrouwen vertelt wordt niet omlaag, maar juist omhoog te kijken. Het geeft Norah kracht te weten dat ze naar dezelfde sterren kan kijken als haar man. Als je omhoog kijkt, zie je de prachtige natuur en voel je de vrijheid en is de ellende van het kamp even van je netvlies verdwenen. De laatste keer dat de vrouwen gevraagd wordt omhoog te kijken is wanneer dat de vliegtuigen van de bevrijders eraan komen. Deze vliegtuigen zijn ook op de cover te zien.

Heather Moris heeft een prachtig verhaal neergezet. Je krijgt een goed beeld van het leven in de kampen. Mijn bewondering voor al deze dappere vrouwen is groot. Heather sluit het boek af met een uitgebreid nawoord. Hier staat informatie in over de hoofdpersonen, foto's, een landkaart en leesclubvragen. De twee bladzijden met namen van de Australische verpleegsters bezorgde me kippenvel. Rijen vol vermisten, vermoorden en gestorven vrouwen. Jonge vrouwen die hun vaderland en familie achter zich lieten om voor gewonden soldaten en medemensen te zorgen. Wat een offer hebben ze gebracht. Waarom moeten er nog steeds overal in de wereld zoveel offers worden gebracht? Hebben we dan helemaal niets geleerd van deze oorlog?