Zwelgen in het klokkengelui van Pärt

Jan Brokken is iemand die van mensen houdt. In 'Baltische zielen' schrijft hij prachtige portretten van beroemde, beruchte en gewone Letse, Estse en Litouwse zielen. Hij puurt uit hun indrukwekkende levensverhalen het schone, tragische, typische en heldhaftige en schept zo bijna archetypen.

Een van de meest indringende is het portret van Janis Roze, uitgever en boekhandelaar in Riga sinds begin twintigste eeuw, wiens nazaten nu nog steeds zijn zaken behartigen.Hij had een bloeiend bedrijf tot hij en zijn gezin in 1941, samen met circa 15000 andere Letten, vooral westers georienteerde kapitalisten en intellectuelen, door de Sovjets gedeporteerd werden naar Siberie. Voor velen betekende dat een enkele reis. Anderen keerden gebroken terug, verzwakt door jarenlange ontbering, kou, honger, ziekte.
Uit de woelige levensbeschrijvingen blijkt dat zowel Letten, Esten als Litouwers voortdurend gewrongen zaten tussen Oost en West, kapitalisme en communisme. De Duits-Baltische adel zwaaide er lang de plak, ze werden wreed misbruikt door Nazi-Duitsland en nu heeft de Russische geheime dienst de bevolking flink in de greep. Hoewel ze al die tijd niets liever wilden dan onafhankelijkheid en hun eigen cultuur, taal, tradities en levenswijze koesteren.

Balten zijn doordrongen van muziek en zang, daar vinden ze hun levenslust telkens weer in terug. De eenvoudige tonaliteit, het minimalisme en de trieste, ijle klanken in de muziek van Est Arvo Pärt vertolken de gemeenschappelijke Baltische ziel. Toch lijken me er onderling heel wat verschillen te zijn. De Let en zeker de Est lijken me onafhankelijker van geest, moediger, geharder en eigenzinniger ook dan de Litouwer die misschien nog het meest gewrongen zat en vaker koos voor argwaan, wraakgevoelens, vreemdelingenhaat en nationalisme. Hannah Arendts leven getuigt bijvoorbeeld van die verwrongenheid. In Riga met haar stralende Jugendstil en het levendige Tallinn aan zee lijkt me een frisse wind te waaien, Vilnius komt me eerder benauwend en naargeestig over.

Naast inzicht in de Baltische geschiedenis verschafte dit boeiende boek me heel wat rijk geschakeerde impressies van de menselijke natuur aldaar.
Brokken heeft me geinfecteerd met de Russisch-Baltische koorts. Ondertussen ben ik volledig in de ban van Dostojevski's 'De broers Karamazov', ik droom van Russische en Baltische steden, wouden en steppen, hunker naar kou en sneeuw, koop films van Tarkovski, zwelg in het klokkengelui van Pärt en begin zelfs opnieuw een beetje Russisch te studeren. Er is sprake van een transformatie van de ziel.