Mateloze bezetenheid

Met huid en haar verslonden: 'De gloed van Sint-Petersburg' van Jan Brokken, een boek waarin hij de Petersburgse grootsheid bezingt en de weemoedige ziel van de Rus die terugblikt op dat grootse verleden, erin verdrinkt en zich bedrinkt.
En nu ruk ik me wanhopig de haren uit het hoofd omdat het uit is. Er zit niets anders op dan zelf naar deze sterk tot mijn verbeelding sprekende stad te trekken. Een stad, door Peter de Grote midden de moerassen gesticht, die literatuur, muziek, beeldende kunst, ballet en theater ademt en een immens collectief geheugen bezit.
Ik zou met gemak een recensie kunnen schrijven die langer is dan het boek zelf, omdat het zo rijk gevuld, gepassioneerd en inspirerend geschreven is. Brokken legt dusdanig veel verbanden en roept dermate veel associaties op dat er onvermijdelijk een oneindige cascade aan hersenspinsels ontstaat.
Ik zal niettemin proberen het kort te houden en mijn enthousiasme over al het vermeldenswaardige - alles dus - enigszins te temperen.

In gebalde, veel suggererende stukjes schetst Brokken leven, werk en invloed van De Petersburgse groten, van de aristocratie over de revolutionairen en ballingen tot het Sovjetrijk en daarna. Hij doet dat met een buitengewoon inlevingsvermogen, soms laconiek, soms diep melancholisch.
'Mijn hart zal haar nimmer vergeten, degene die omzag, voor één blik het leven verloor.' (Anna Achmatova)
Achmatova; Mandelstam, Brodsky, Poesjkin, Jesenin, Solzjenitsin, Nabokov, Sjostakovitsj, Gogol, Dostojevski, Toergenjev, Tsjaikovski, Stravinsky, Malevitsj, Bely, Blok, Berberova: kan u zich voorstellen dat zij allemaal kinderen van Petersburg zijn, de meesten onder hen rebellen, avant-gardisten of vernieuwers, aanvankelijk verguisd, dan miskend en vernederd om tenslotte bejubeld en vereerd te worden. Menigeen heeft eerst de Russische hobby: strafkampkuur ondergaan en is daarna omdat hij of zij zo op de zenuwen van het regime werkte, het land uitgebonjourd geweest.
De humor van de eerder grimmige Rus is onweerstaanbaar. Brokken beschrijft bijvoorbeeld hoe de bescheiden Tsjechov en de sombere Tsjaikovski hun intellectuele medemensen, die steevast gesprekken over verheven onderwerpen met hen wilden voeren, van repliek dienden: 'Wat minder wodka graag, kameraad!'
Dostojevski sloeg Russen hoger aan dan andere mensen: 'Ze waren beter in staat te lijden en door al dat lijden kwamen ze vaker en sneller tot essenties dan mensen die nimmer voor een enkele reis naar Siberie hoefden te vrezen.'

Voor Brokken is het echte Rusland: '...een kromgebogen man die in de sneeuw komt aangelopen, bontmuts op, laarzen aan, een met touw dichtgebonden jas, een stevige tak om op te leunen, met naast hem een hond die zo oud is dat hij slechts tweemaal met de grootste inspanning schor kan blaffen. Een dunne sliert rook stijgt op boven het half doorgebogen dak van zijn vervallen houten huis.'

Voor mij ligt het Petersburg uit mijn verbeelding prachtig besloten in een fragment uit het gelijknamige boek van Bely;
'De natte, glibberige boulevard werd een hoek van negentig graden door een andere natte boulevard doorsneden en op het snijpunt stond een politieagent...En weer razen er net zulke huizen op en snelden er net zulke grauwe mensenstromen voorbij en hing er net zo'n groengele nevel. Maar parallel aan de voortsnellende boulevard liep een andere voortsnellende boulevard met dezelfde rijen dozen, dezelfde nummering, dezelfde wolken. Er is een oneindigheid van voortsnellende boulevards, samen met een oneindigheid van voortsnellende en elkaar snijdende schaduwen.
Heel Petersburg is de oneindigheid van een tot de nde macht verheven boulevard. Achter Petersburg is er niets!'

Het laatste hoofdstuk 'Naar nergens en naar nooit' is het klinkende slotakkoord dat de lezer finaal door de knieen doet gaan:
'Ik dwaal nog een keer door de stad. De mist wil maar langzaam wijken. Het vriest niet meer, maar het voelt kouder dan toen het min tien was, ik word ingehaald door haastige mensen, haastig om zo snel mogelijk een warm metrostation binnen te gaan of een trolleybus. Ik neem een brede straat en dan en smalle, ik loop langs de bochtige Mojka en herinner me een gedicht van Achmatova. (...) Alles in deze stad stemt tot nadenken, kijken, herinneren; alles duwt me bijna onmerkbaar naar ontroostbare melancholie. Alles hecht me aan Sint-Petersburg, als een humeur dat voor eeuwig bij me past.'

De gloed van Sint-Petersburg en de royale proeverijen van de grote Russische literatuur hebben mij knock-out geslagen en ik vraag me af hoeveel beter het nog kan worden. Er spreekt een mateloze bezetenheid uit.