Een tragische rode eeuw

Het is 1900, het begin van de 20e eeuw en in een klein plaatsje in Georgië wordt Stasja geboren. Zij is de oudste dochter van een succesvolle chocoladefabrikant en zal het hele boek een belangrijke rol blijven spelen. Zij trouwt met de 1e luitenant van de Witte Garde, Simon Jasji. Ruim 100 jaar later, in 2007, eindigt het boek op de barricaden in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië. We zijn dan ruim 1200 bladzijden verder en schrijfster Nino Haratischwili heeft de lezer meegenomen in een indrukwekkend verhaal van liefde en haat, de opkomst en verwoestende kracht van het communisme, de instorting van de Sovjet Unie en, tussen alle ellende door, een magisch realistisch verhaal over een chocoladedrankje waarvan alleen enkele vrouwen in de familie het geheim kennen en dat over betoverende krachten lijkt te beschikken.
De roman is in acht hoofdstukken opgedeeld, waarin over de verschillende generaties van de familie Jasji wordt verteld. Ieder deel draagt de naam van een hoofdpersoon maar ook de andere hoofdrolspelers blijven daarin een meer of minder belangrijke rol spelen. Nitsa, een verre nazaat van de chocoladefabrikant is de vertelster. Of eigenlijk vertelt ze het aan haar nichtje Brilka:”Ik heb alle woorden voor je opgeschreven die ik bezat” zegt ze aan het eind. En dat zijn veel woorden want er gebeurt nogal wat in die honderd jaar.

De handelingen in het boek spelen zich hoofdzakelijk in Rusland en Georgië af, met enkele uitvluchten naar Wenen en Londen in de vijftiger en zestiger jaren. De politiek en de familiegeschiedenis zijn nauw met elkaar verweven. Leden van de familie zijn vaak direct betrokken bij de zeer heftige politieke ontwikkelingen, zowel als actief deelnemer maar, en dat nog vaker, als slachtoffer. Vooral de vrouwelijke leden van de familie hebben erg veel te lijden. Zij worden bedrogen, verkracht, verminkt, het noodlot lijkt voortdurend om de hoek te loeren. Soms zijn de gebeurtenissen zo vreselijk dat het moeilijk wordt om door te lezen.

Nino Haratischwili lukt het uitstekend om de lezer in de ban te krijgen en te houden. De figuren uit het boek zijn levensecht beschreven, je leeft mee met hun ellende, de ene geschiedenis vloeit naadloos over in de andere zodat er een soort tapijt lijkt te ontstaan waarin alle deelnemers hun draadjes weven. Zij schrijft erg mooi hoewel er ook momenten waren dat ik de taal te dramatisch vond. Zinnen werden dan met teveel woorden opgerekt, gebeurtenissen te theatraal beschreven.

Naast de emotionele beschrijving van de noodlottige gebeurtenissen van en rond de familie Jasji, wordt het verhaal gelardeerd met veel geschiedkundige informatie. Hoewel soms een droge opsomming van de historie, is deze wel nodig om het kader aan te geven waarin het leven van de hoofdpersonen zich afspeelt. Je leest over de terreur van Stalin, Beria, de hongersnoden, strafkampen, een vreselijk lijden. Het is duidelijk dat Haratischwili heel veel onderzoek heeft gedaan, volgens de berichten vier jaar lang. Het is ook duidelijk dat zij vanuit een strikt anti-communistisch standpunt schrijft. In een Duitse recensie, (www.freitag.de/autoren/solo) , wordt onder meer genoemd dat het Duitsland van Hitler er in de beschrijvingen van de inval van de Baltische landen en de belegering van Russische steden heel wat beter afkomt dan de leiding van de Sovjet Unie. Overigens kan ik dit in het kader van het verhaal wel enigszins billijken.

Maar de hoofdmoot van het verhaal is toch het wel (zelden) en wee (meestal) van de familie. En dat vele wee was voor mij zo nu en dan teveel van het goede. Er is geen middelmaat.Zoveel leed en zoveel verstoorde levens zijn nauwelijks te verdragen. Door de vele ongelukkige gebeurtenissen werd het ook een beetje voorspelbaar hoe sommige episodes zouden aflopen. Desniettemin heb ik erg van het boek genoten en vond het zeer de moeite waard.

Ik heb het boek in feuilletonvorm gelezen als deelnemer van de Hebban leesclub. Naast de voordelen, waaronder levendige discussies met andere deelnemers, vond ik het een nadeel dat er een of twee weken tussen de verschillende afleveringen zaten. Zo werd je wat uit de 'flow' van het lezen gehaald. In de tussentijd hadden andere boeken wat van mijn aandacht ingenomen. Dus over een poosje ga ik het nog eens lezen, maar dan achter elkaar. En dan, dat weet ik nu, in de papieren versie