Prometheus maakt er een potje van!

Begin 1800. Edelman Timotheus von Bock is de rechterhand van de Russische tsaar Alexander I. Tegen alle gebruiken in trouwt hij een meisje van eenvoudige komaf, Eeva. Daarmee vervreemdt hij zich van adellijke kringen. Timo is fervent aanhanger van de chevalerie: ridderlijkheid, zorg voor elkaar. Juist de edelen dienen de mensen die het minder goed hebben te beschermen. Langzaam maar zeker beseft hij in wat voor corrupte wereld hij leeft, waarop hij zich aan zijn belofte aan de tsaar houdt: eerlijkheid tot op het bot. Daarop schrijft hij een manifest, een aanzet tot een grondwet, waarin hij tevens de vele misstanden aan de kaak stelt. En hij spreekt de tsaar aan op diens gedrag. De eerlijkheid die Alexander van hem verlangde, doet hem in de kerker belanden.

Na negen jaar gevangenschap, schenkt de nieuwe tsaar Nicolaas I de inmiddels tandeloze Timo de vrijheid met als argument dat hij gek is verklaard. Hij mag terugkeren naar zijn landgoed Woiseck maar is niet gerechtigd zich buiten dat landgoed te begeven. In Woiseck maakt hij kennis met zoon Georg/Jüri. Bij zijn arrestatie was Eeva drie maanden zwanger. Hij beseft dat Jakob, de broer van Eeva die ook op het landgoed woont, zijn vrouw en kind al die jaren heeft bijgestaan en de twee bouwen een hechte vriendschap op. De spionnen van de tsaar die als bedienden op het landgoed zijn aangesteld, staan een doorsnee leven daarbij nauwelijks in de weg.
Is Timo nu gek of speelt hij toneel? Volgens eigen zeggen wordt hij geplaagd door zogenaamde Ikvibi’s, wezentjes die hem sarren en hem krabben. Zoals hij zich gedraagt tegen heren van zijn stand, doet ook vermoeden dat hij ze niet allemaal meer op een rijtje heeft. Op andere momenten lijkt hij volledig bij zinnen. En waarom is hij ooit gearresteerd, wat stond er precies in het memorandum dat Timo aan Alexander I heeft gestuurd? Per toeval vindt Jakob een kopie van het manuscript. Hij weet niet wat hij leest…

Jüri wordt op negenjarige leeftijd door Nicolaas I ingelijfd in het lyceum waar hij wordt voorbereid voor het adelborstencorps. De jongen is bijzonder intelligent en het is een slinkse manier hem te verwijderen van zijn vader met diens verwerpelijke ideeën. Een extra barrière nu Jakob zijn zus en haar echtgenoot er van heeft kunnen overtuigen dat er maar één ding opzit: vluchten naar het buitenland. Minutieus bereidt Jakob de vluchtroute voor nadat Timo onder strakker toezicht is gesteld, nota bene dat van zijn zwager. Enkele keren gaan de plannen om met de Hollandse schipper Snijder te ontsnappen niet door, maar dan lijkt alles goed te komen.

‘De Gek van de Tsaar’ is gebaseerd op het dagboek van Jakob Mättig. De meeste personen die vermeld zijn hebben echt bestaan. Velen hebben een prominente rol in de geschiedenis van het land gespeeld. Ondanks de dagboekvorm is het een prachtig verhaal. Minder fraai is de slordigheid van uitgeverij Prometheus bij de verzorging van deze jubileumuitgave: Woiseck wordt soms gespeld als Wolseck of Woiseek; ‘daar- voor’ in plaats van ‘daarvoor' (dergelijke fouten nemen toe naarmate het verhaal vordert); Timo die op 13 november 1828 veertig wordt en op 13 november 1830 drieënveertig).