Een zwart boek, maar er glooit hoop aan de horizon

Elwood Curtis is een buitenbeentje in de zwarte gemeenschap van Tallahassee waar hij opgroeit. Hij is een voorbeeldige tiener, haalt goede cijfers op school en krijgt de mogelijkheid naar een college te gaan om verder te studeren. Een buitenkans ten tijde van de burgerrechtenbeweging. Als hij de school wil gaan verkennen en een lift accepteert van een zwarte automobilist, gaat er iets gruwelijk mis. Ten gevolge daarvan wordt hij veroordeeld tot ‘heropvoeding’ in de Nickel academie / tuchtschool. In 1899 was de school door de staat gesticht als de Florida Industrial School for Boys. ‘Een tuchtschool waar jeugdige wetsovertreders, gescheiden van hun kwaadwillige gezellen, lichamelijke, geestelijke en morele scholing kunnen ontvangen en zodanig kunnen worden hervormd dat zij in de samenleving kunnen terugkeren met streefdoelen en kwaliteiten die gevoeglijk zijn voor een wellevend burger, als eerbiedwaardige en oprechte vaklieden of geschoolde krachten die in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien.’

De tuchtschool blijkt een pervers systeem van uitbuiting, misbruik en marteling. Regelmatig lekt er informatie over de misstanden naar de buitenwereld, maar na beloften van de directie dat men de boel zal reorganiseren, gaat men over tot de orde van de dag. Wie maakt zich ten slotte druk om arme drommels en wezen. Alles blijft bij hetzelfde. Aan de ene kant heb je de blanke delinquenten, aan de andere kant de zwarte. Voor het minste of geringste ondergaan vooral de zwarte jongeren lijfstraffen. Het meest vrezen de jongens het achter de school gelegen ‘witte huis’, waarvan sommigen nooit meer terugkeren. Ondanks de misstanden probeert Elwood optimistisch te blijven, hij houdt zich vast aan de woorden van Martin Luther King: I have a dream. Eén uitspraak van de dominee gaat hem echter te ver: “Wij zullen jullie fysieke kracht met de kracht van de ziel beantwoorden. Bejegen ons zoals jullie willen en wij zullen je nog steeds liefhebben.”

De idealist Elwood sluit vriendschap met de pragmatische overlever Turner. Samen zullen zij zich er doorheen slaan. Op zeker moment doet de gelegenheid zich voor te ontsnappen, wat een van beiden fataal wordt.

De jongens van Nickel is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. In 2014 wilde een projectontwikkelaar een stuk grond kopen, waar tot 2011 een tuchtschool had gestaan. Bij bodemonderzoek werden lijken gevonden, de resten van jonge mannen. Whitehead las hierover en was woest. 11 september was hij te gast bij Crossing Border in Den Haag. “Ik wilde erheen met dynamiet en een bulldozer om de gebouwen te vernietigen, maar dat deed een hurricane een half jaar later.” Nog steeds worden zwarte jongeren in de VS ‘per ongeluk’ slachtoffer van politiegeweld. Als men je naar je identiteitsbewijs vraagt en je een te snelle beweging maakt, kun je zomaar worden doodgeschoten. Ondanks de woede om dit onrecht, schetst Whitehead een verhaal waarin hij op gezette tijden gas terugneemt, de lezer even op adem laat komen. En toch… Bij zijn bezoek vertelde ik hem dat ik me soms schuldig voelde blank te zijn, of hij dat vaker had gehoord. “Yes, maybe two or three times. You know what? Find a shrink.” Een lach in een traan…