Zelfs de heroïne kon 'de vulkaan' niet meer doven...

Al begin jaren dertig van de vorige eeuw zag Klaus Mann (1906 – 1949) dat het helemaal de verkeerde kant op ging in Duitsland. Het nationaal socialisme, een minderheidsbeweging die zich middels grof geweld deed gelden, kon aan populariteit winnen in een land dat in crisis verkeerde. Al snel beseft hij dat de bruinhemden het vooral op communisten en joden gemunt hebben, dat zij in Duitsland ‘op een vulkaan’ leven. “Ich habe es nicht gewust” is een ongeloofwaardige uitspraak als je leest over het bestaan van concentratiekampen (vooral om joden en zigeuners in op te bergen) waaruit zelden iemand levend terugkeert. Dit alles schreef Klaus Mann vóór 1939, nota bene vanuit Amsterdam en de VS. In 1933 ziet Klaus zich gedwongen zijn vaderland voor Amsterdam te verruilen, waar hij in vrijwillige ballingschap leeft. In 1938 vertrekt hij naar de VS. Met zijn vooruitziende blik schreef hij middels een innerlijke monoloog van een van zijn personages in Der Vulkan:

“Freiheit und Barmherzigkeit sind skandalöse Vokabeln, sowohl lächerlich als auch kriminell -: weg damit! Endlich zum Teufel mit ihnen! Wir sind die Teufel, sind der Antichrist – empfinden die regierenden Mörder.”

De 1e druk van Der Vulkan – Roman unter Emigranten verscheen in 1939 in Nederland, bij uitgeverij Querido. Het verhaal speelt in de periode 1933 – 1938 en is vooral gesitueerd in Amsterdam, Parijs, de VS en Zürich. Ballingen van verschillende pluimage treffen elkaar: bankiers, dansers, dichters, joden, schilders, schrijvers en politiek vluchtelingen zoals communisten. Hun oorsprong verschilt vaak hemelsbreed, maar men is tot elkaar veroordeeld, wat niet zelden tot spanningen leidt. Neem daarbij de continue vrees voor infiltratie van bruinhemden. In bepaalde aspecten van balling Martin herkennen we Klaus Mann: verwende zoon van een rijke vader, zelfdestructief, homofiel en heroïneverslaafd schrijver (die maar enkele gedichten zal schrijven alvorens aan zijn verslaving ten onder te gaan). Wanhopig is hij, wat Mann wederom weergeeft in sterke innerlijke monologen.

“Herr, wohin fürst du uns? Was hast du vor mit uns, Herr? … Mein eigenes Herz ist berührt und ergriffen; es schlägt angstvoll in meiner Brust. Deshalb will ich von den Ruhelosen und Heimatlosen erzählen.”

De roes van de heroïne helpt hem te ontsnappen aan de ellende, maar met die monoloog geeft hij tegelijk de innerlijke drang weer waardoor Klaus dit boek moet schrijven.

Die eerste jaren in ballingschap is er hoop. Geruchten bereiken de emigranten waardoor zij denken dat Hitler en zijn boevenbende binnen afzienbare tijd verslagen zullen worden door weldenkende Duitsers. De ratio zal overwinnen. Die hoop blijkt echter vergeefs.
Sommige ballingen slagen erin een carrière op te bouwen in hun nieuwe woonplaats, zoals bijvoorbeeld Marion, terwijl haar zusje Tilly zal bezwijken. En al kan hoogleraar Duitse literatuurgeschiedenis Benjamin Abel maar moeilijk wennen in Amsterdam, uiteindelijk zal hij zijn draai vinden. Anderen, die dankzij hun enorme kapitalen hun voormalige luxe leven in het buitenland kunnen voortzetten, komen bedrogen uit want het fascisme blijft niet tot Duitsland beperkt. De verschillende verhaallijnen overlappen elkaar regelmatig, ballingen uit verschillende oorden treffen elkaar. Zo komen geschiedenissen samen, soms voorgoed.

Klaus Mann beschouwde De vulkaan als zijn beste boek en daar valt wat voor te zeggen. Toen na WO-II de spanningen tussen de VS en de USSR toenamen werd hij steeds somberder. Dat kon zelfs de heroïne niet langer verdoven. Op 42-jarige leeftijd pleegde hij zelfmoord.