Hoe de Westerse maatschappij van binnenuit ten onder gaat

Alexander Psar wordt in Frankrijk geboren uit Witrussische ouders. Op zijn negentiende overlijdt vader (moeder Elena is al lang uit beeld), maar niet voordat Alexander hem heeft beloofd ooit naar ‘het vaderland’ terug te keren. Dit speelt zich af in de vijftiger jaren van de vorige eeuw. Tijdens de begrafenis wordt de jongen benaderd door een vriendelijke Rus. Al snel blijkt dat de KGB hem wil rekruteren. Als tegenprestatie voor spionageactiviteiten gedurende een periode van dertig jaar zal hij naar Rusland mogen ‘terugkeren’. Mede met hulp van hen richt hij in Frankrijk een literair, ogenschijnlijk politiek rechts geëngageerd, agentschap op. Het duurt niet lang of hij boekt successen in de literaire wereld, waarmee hij toegang krijgt tot de hogere sociale en ambtelijke kringen.

Abdoelrachmanov, de fictieve opdrachtgever van Psar, hanteert als leidraad voor zijn leven de dertien geboden uit de geschriften van ene Soen Tzoe. “Degenen die onderlegd zijn in de krijgskunst, verslaan het vijandelijke leger zonder gevecht. Ze nemen de steden in zonder stormloop en veroveren een staat zonder langdurige veldtochten. Wat een subtiele geesten! Wat een elegantie!” aldus Abdoelrachmanov.
Via zijn agent leert Psar hoe de KGB middels haar zogenaamde ‘Vademecum’ de stabiliteit in landen in gevaar brengt. Dat gebeurt voornamelijk door middel van de verspreiding van tendentieuze informatie. In feite is het ‘Vademecum’ gebaseerd op de millennia oude geboden van Soen Tzoe. Men past daarbij de volgende instrumenten toe:
- de onwaarheid die men niet kan checken;
- de vermenging van waarheid en leugen;
- de verdraaiing van de waarheid;
- de verandering van de context;
- de verdoezeling, met al haar varianten;
- de geselecteerde waarheden;
- het begeleidend commentaar;
- de illustratie, de veralgemening, de (on)gelijke verdeling.
De ‘democratie’ die in het Westen gepredikt wordt, is een prettige bijkomstigheid. “Zachtmoedige westerlingen barsten bij het minste of geringste in tranen uit.” Het doel van de KGB wordt door een van Volkoffs personages als volgt geformuleerd: “De operatie bestaat eruit in de hele wereld een universele partij te stichten van rechtse, autoritaire, corporale strekking die een derde oplossing voorstelt aan degenen die het niet eens zijn, noch met het communisme, noch met het kapitalisme.” Idealiter straalt deze partij een anticommunistische gezindte uit. En als die vereniging van ontevreden lieden, die zich om uiteenlopende redenen tekortgedaan voelen, dan steeds machtiger wordt, is het einde van een dergelijke democratische staat in zicht.

Buiten het feit dat Volkoff een prachtige stijl van schrijven heeft, is deze in 1982 verschenen roman een enigszins schokkende ervaring. In ieder Westerse democratie staan de afgelopen decennia partijen op zoals de Russische geheime dienst die graag ziet, om een maatschappij te ondermijnen. In Nederland hanteert zelfs de premier een bewezen KGB-strategie (“Daar heb ik geen actieve herinnering aan” ofwel verdoezeling van feiten en het toepassen van geselecteerde waarheden). Ook in alle ons omringende landen staan partijen op die chaos zaaien door middel van fake news, door middel van verdraaiing van feiten. Sommige, waaronder een partij die in de Tweede Kamer nog steeds met hoffelijkheid wordt bejegend, verkondigen zelfs dat hun streven het omverwerpen van de huidige democratie is. En ook in de VS staat het politieke bestel op springen. Poetin lacht in zijn vuistje…

Helaas is deze roman, bekroond met de Grand Prix du Roman door de Académie Française, niet meer in druk, maar wellicht weet u nog ergens een tweedehands exemplaar te vinden.