Tijdloos tijdreizen met belangrijke thema’s

Octavia E. Butler (1947-2006) was een belangrijke auteur binnen de sciencefictionliteratuur en een van de weinigen van Afro-Amerikaanse afkomst binnen dit genre. De roman Verbonden uit 1979 betekende haar grote doorbraak. Omdat het nu wordt verfilmd, wordt het eindelijk ook tijd voor een Nederlandse vertaling door Ine Willems. Butler won verschillende prijzen voor haar werk, waaronder een Hugo Award, een Nebula Award en de belangrijke MacArthur Genius Grant en PEN West Lifetime Achievement Award.

Op onverklaarbare wijze belandt Dana, die net haar 26e verjaardag heeft gevierd, vanuit Californië in 1976 op een plantage in Maryland in 1815. Dana is Zwart en wordt daarom als een slaaf beschouwd. Ze blijkt een band te hebben met Rufus, de Witte zoon van de plantagehouder en het lijkt erop dat ze hem moet redden. En dit gebeurt niet één keer, maar meerdere keren, als Rufus zich weer in de nesten heeft gewerkt. Ze begrijpen beiden niet hoe Rufus Dana kan oproepen vanuit het verleden en ook weten ze de reden hiervoor niet. Dana heeft echter al wel snel door dat ze Rufus wel móet redden omdat anders haar eigen bestaan ook niet meer vanzelfsprekend zal zijn.

Verbonden heeft een aantrekkelijke, vlot leesbare en eenvoudige schrijfstijl. Dit is te danken aan de gewoonte van Butler om haar verhalen obsessief te blijven herschrijven tot ze helemaal tevreden was. De voortreffelijke vertaling van Willems heeft hier zeker ook toe bijgedragen. Hierover schrijft zij zelf nog een toelichting aan het einde van het boek. Maar sla ook vooral het voorwoord van Fiep van Bodegom (schrijver voor De Groene Amsterdammer en redacteur bij literair tijdschrift De Gids) niet over. Hierin krijg je meer inzicht over wie Butler was en hoe zij in haar auteurschap stond.

De auteur gebruikt het instrument tijdreizen heel subtiel. Het gebeurt een aantal keren gedurende het boek, maar gaat bijna ongemerkt en daardoor is het geloofwaardig. Waarschijnlijk is dit ook een reden geweest voor de uitgever om het boek onder de noemer 'literatuur' op de markt te brengen en niet als een sciencefictionboek. Ergens is dat wel jammer, want Butler was toch echt een sciencefictionauteur, iets waar ze als kind al van droomde. Door het gebruik van deze tijdreis-kunstgreep kunnen de belangrijke thema’s als racisme, slavernij, genderongelijkheid en onderdrukking probleemloos vanuit het verleden naar het heden doorgetrokken worden.

In het heden van het boek, 1976, is er gelukkig al veel veranderd. Dana heeft een relatie met een witte man en hoewel de zus van haar partner Kevin die relatie nog niet kan goedkeuren, lijken ze een redelijk onbekommerd leven te leiden. Als Dana Kevin per ongeluk meeneemt naar het verleden zie je hoe gemakkelijk hij zich daar kan vestigen als Witte Man – iets wat hij zelf ook niet goedkeurt – maar dit gebeurt gewoon door de omgeving en de tijdgeest. Hiertegenover krijgt Dana wel steeds meer vat op Rufus, ze weet hem ondanks alles wat milder te stemmen als het de slaven op de plantage aangaat. En daarnaast begint Dana te begrijpen hoe het was om in slavernij te leven en waarom veel slaven dit gewoon voor lief namen.

'Ik zeg niet dat je uitschot bent. Ik vroeg hoe je het zou vinden als ze je zo noemden. Je vindt het duidelijk niet leuk. Ik vind het niet leuk als iemand me nigger of neger noemt.'
Hij staarde me met een diepe frons zwijgend aan alsof ik een vreemde taal sprak. Misschien sprak ik die ook wel.
'Waar wij vandaan komen is het onbeschoft en ronduit lelijk van witte mensen om zwarte mensen nigger of neger te noemen. En waar wij vandaan komen kunnen witte en zwarte mensen gewoon met elkaar trouwen.'

Het tijdreizen stelt de auteur in staat om de lezer anno nu met de neus op de feiten in zowel heden als verleden te drukken en die zullen zeker niet onberoerd raken. Butler heeft met Verbonden een belangrijke, tijdloze roman afgeleverd die hopelijk steeds meer gaat bijdragen aan wederzijdse acceptatie en begrip.