Meekrijgen meenemen doorgeven

Ontheemding kent vele gedaanten. In haar energieke en kleurrijke debuutroman De Perzen laat de Iraans-Amerikaanse Sanam Mahloudji zien dat wie ermee te maken krijgt, zichzelf opnieuw moet ontdekken en uitvinden. Zij vertelt hoe vijf vrouwen uit één familie in het leven onthecht raken door vernuftig de wortels van onze eigenheid en onderlinge verbondenheid bloot te leggen. In een vermakelijke zoektocht naar identiteit blijkt dat wat je van huis meekrijgt iets anders is dan wat je in het leven kunt en wilt meenemen. En dat je uiteindelijk ook zelf kunt bepalen wat je ermee doet en ervan doorgeeft.

Achter de bonte cover van De Perzen – naar een schilderij van de Turkse schilder Hakan Ecevit – gaat een kleurrijk gezelschap schuil: vijf vrouwen uit drie generaties van de vooraanstaande Iraanse familie Valiat. Mahloudji (1977, Teheran) laat afwisselend matriarch Elizabeth, haar dochters Seema en Shirin en kleindochters Niaz en Bita aan het woord. Door de Iraanse revolutie van 1979 zijn zij en hun levens verdeeld geraakt over Iran en de Verenigde Staten.

Die geografische scheiding is maar het halve verhaal van hun onderlinge kloof. Weliswaar delen ze in de vrouwelijke familielijn de lasten en lusten van hun roemruchte voorvader, klasse en familiekapitaal. Tegelijk ligt over de drie generaties een ingebakken onmacht tot onderlinge intimiteit. Ieder voor zich worstelt zo met haar demonen, de plichten van diezelfde familiebanden en plek in de maatschappij en het leven. “Soms weet ik niet wie ik ben of wat ik hier doe. Het voelt alsof ik mezelf niet ben. Maar … wat is mezelf?” zegt mid-twintiger Bita in New York.

Geraffineerd legt Mahloudji – zelf als dreumes door haar vluchtende ouders meegenomen van Teheran naar Los Angeles – bloot hoe samenspel van familie, omgeving en loop van de geschiedenis je uit evenwicht kunnen halen. Door de rijkheid van de Perzische tradities, cultuur en historie in geuren en kleuren te beschrijven en ze meteen min of meer waardeloos te maken in de Verenigde Staten. Tot ontsteltenis en ongenoegen van Shirin: “We zijn hier niet gekomen voor een beter leven. We hebben een beter leven achtergelaten.”

In die ene zin gaan zowel trots en onverzettelijkheid als tragiek schuil. Door de hele roman klinkt de melancholie om het verloren leven, weggestopt met drank, drugs en heisa. Het leven dat ze na revolutie en vlucht achterlieten, waar ze status en identiteit aan ontleenden en dat niet meer bestaat: niet in de Verenigde Staten en ook niet in Iran. Elizabeth en Shirin’s dochter Niaz bleven in Teheran achter en raken door de nieuwe politieke realiteit van de islamitische republiek net zo ontheemd.

De vrouwen van Valiat zijn vijf kittige ballingen van hun eigen levens die aan elkaar gewaagd zijn. Die hun eigen weg willen zoeken en tegelijk elkaar niet loslaten. Shirin is als tante van Bita het vliegwiel van het verhaal: flamboyant, trots, dominant, een tikkeltje midlifecrisis misschien en vol dynamiek en energie. Wanneer zij een Amerikaanse politieagent provoceert, ontstaat de turbulentie die iedereen in beweging brengt.

Met scherpe dialogen en de wisselende perspectieven schuift Mahloudji beheerst het mozaïek van haar roman in elkaar. Uit De Perzen, dat heerlijk en toegankelijk vertaald is door Madelon Janse, rijst zo het verhaal van de Perzische diaspora op, verpakt in een familiekroniek. Een fictief verhaal dat tegelijk raakt aan dat van Mahloudji zelf. Zeker wanneer Bita, die als personage dicht bij haar lijkt te staan, onthult aan haar familie: “Nou, als je ’t echt wilt weten: ik ben een boek over een Perzische familie aan het schrijven.”

Dat fictieve boek lijkt nu in onze handen te liggen. Met daarin een eigen en tegelijk universeel verhaal over familie, identiteit, ontheemding en kracht om op te staan en door te gaan. Door de nominatie voor de shortlist van de Women’s Prize for Fiction 2025 op zak en uitverkiezing tot Hebban Boek van de Maand #26 staat De Perzen meteen op de kaart. Mahloudji schreef het voor haar twee dochters, Dahlia en Juliette. Om hen mee te geven, op het hart te drukken dat het “altijd mogelijk is jezelf opnieuw uit te vinden.” Altijd, overal. Het is haar verhaal: wat ze meekreeg, meenam en doorgeeft.