Uit de schaduw

Opgroeien en onszelf worden moeten we allemaal. En lijkt vaak los van wat puberale uitspattingen als vanzelf te gaan. Voor het transmeisje in Slechte gewoontes is het een eenzame strijd in het heimelijke en het duister. In een samenleving die haar afwijst en vol zelfhaat met zichzelf. Alana S. Portero (Madrid, 1978) schrijft zichzelf hoopvol uit die schaduw en naar het licht. Haar openhartige en indringende debuutroman leest als een statement: Zie mij! Hier ben ik!

Slechte gewoontes vertelt het coming of age verhaal van een meisje in het lichaam van een jongen. De pakkende vertaling van Annet van der Heijden en Alyssia Sebes laat intens voelen, dat die groei naar volwassenheid met veel tegenwind en innerlijke strijd gepaard gaat. Dat haar wieg in de Madrileense arbeiderswijk San Blas van de jaren ‘80 stond, helpt daarbij niet. “Ik groeide op terwijl ik iets moest zijn wat ik niet was, (…).”
Hoe somber dit ook moge klinken, de autofictieve roman van Portero is dat allesbehalve. Vanaf de allereerste zin die een knipoog naar Allen Ginsberg’s Howl lijkt, brengt zij met literair elan en oog voor detail San Blas en zijn bonte stoet bewoners tot leven. Zij schrijft daarbij met volle emotie. Dan weer met humor - bijnamen als ‘De Pruik’ en ‘Vark’ zijn om te gniffelen - om vervolgens sensitief en poëtisch verder te gaan. Schrijnend direct zijn haar getuigenissen van zelfhaat en minderwaardigheid waarin zij zichzelf beziet als een ‘vergissing van de schepping’ en stelt haar lichaam als een ‘lijk’ te dragen.

Overtuigend, invoelbaar en kwetsbaar laat de auteur je zien hoe het is om zo te leven. Al schijft ze zelf dat er amper sprake van echt leven is, omdat ze ‘een vreemd wezen was dat zich beter kon verbergen’. Haar verhaal biedt in dat opzicht een confronterende spiegel voor onze normatieve maatschappij, waarin ‘anders zijn’ bespot, uitgesloten en soms bikkelhard afgestraft wordt.
Lichtpunten in die duisternis zijn de vrouwen om haar heen. Zoals het boek stukje bij beetje het hele verhaal prijsgeeft, reiken transvrouwen als Margarita en Eugenia de brokjes voor haar zelfontdekking aan. En doorbreken de eenzaamheid. Getekend door het leven geven zij Portero’s ontboezemingen mede een plek in de tijd, in een beweging naar meer ruimte en tolerantie die in gang is gezet. Het besef dat haar beperkte bewegingsvrijheid ongekend was voor die generatie vóór haar, maakt de roman hoopvol.

Opgroeien moeten we allemaal doen. In dat gegeven schuilt ook de kracht van Slechte gewoontes. Want wie denkt dat een boek over de coming of age van een transvrouw niet over hem of haar gaat, heeft het mis. “Wie stelt zichzelf niet duizend vragen tijdens het opgroeien, wie is niet soms bang, wie lijdt niet soms vanwege de liefde?” zegt de auteur in een interview* daar zelf over. De toenadering is bij vlagen overrompelend. Uiteindelijk gaat dit verhaal over ons allemaal: mensen.

Portero schrijft met regelmaat vanuit haar transperspectief voor verschillende bladen, waaronder Vogue. Met Slechte gewoontes stapt ze definitief uit de schaduw. Haar debuut prijkt op de shortlist van de Europese Literatuurprijs voor 2025. Die nominatie geeft het een verdiend podium en komt als geroepen. In een tijd waarin transgender mannen en vrouwen uit de Verenigde Staten asiel aanvragen in Nederland (NU.nl, 20/8/25) of op een metrostation in Rotterdam in elkaar geslagen worden (AD, 21/8/25) kan haar verhaal niet luid en vaak genoeg klinken. Tijd om over je eigen schaduw heen te stappen. Portero opent hiervoor je hart: voor de ander, voor jezelf en voor ruimte voor de ander in jezelf.

* Boek van de Maand Oost-online 18/02/24 https://oost-online.nl/boek-van-de-week-slechte-gewoontes-van-alana-s-portero/