Hoe hard schrik je van een meer dan 2000 jaar oude spiegel? Portret van een democratie in verval

Als iemand mij pakweg 18 jaar geleden voorspeld zou hebben dat ik zo zou genieten van een roman over een Griekse bestuurder/veldheer zou ik diegene hebben gezegd: “ Droom maar lekker verder”
Als ik bovendien nog geweten zou hebben dat dat boekmeer dan 900 pagina telde waarvan 200 voetnoten, kaarten, tabellen en tijdlijnen zou ik bij voorbaat zijn afgehaakt. De realiteit bleek anders. Na al die pagina’s is er voor mij maar een conclusie mogelijk: “ chapeau”!

Er zijn historische romans in soorten en maten. In het Nederlandse taalgebied kennen we bijvoorbeeld de romans van Louis- Paul Boon (Pieter Daens, het Geuzenboek of de “ Bende van Jan de Lichte) Natuurlijk Hella Haasse (Het woud der verwachtingen, “Heeren van de Thee)”
Hiernaast worden ook sommige buitenlandse historische boeken een verkoopkanon zoals de Cicero trilogie van Richard Harris. Meestal is de opzet dat een verzonnen romanfiguur een historische gebeurtenis vertelt of toelicht. Denk aan Pieter Daens, de broer van Adolf Daens of de secretaris van Cicero in de trilogie van Harris. Bij anderen zoals de Cromwell trilogie van Hilary Mantel wordt de auctoriale of alwetende verteller opgevoerd.
In zijn monumentale roman Alkibiades kiest Ilja Leonard Pfeijffer voor een andere aanpak. Hij laat via enorm veel bronnen de hoofdfiguur zelf vertellen, in een interview noemt hij het zelf navertellen” waar hij een enorm genoegen uit heeft geput.
“Proefschrift light” of onderbouwde historische roman in tijden van desinformatie?
Door het uitgebreide noten en verwijzingsdeel heeft de roman iets van een proefschrift. Ik vraag me dan ook af: Waarom doet de auteur dit? Speculerend over de reden kan ik me voorstellen dat in een tijd van onzinberichten, desinformatie en zogenaamde “ alternatieve feiten”die zeer geliefd zijn bij populisten, Ilja Leonard Pfeijffer de middelvinger opsteekt naar allen die dit praktiseren door zelf door zijn roman controleerbaar en volledig transparant te maken door de verwijzingen terwijl hij door in de huid van Alkibiades te kruipen genoeg literaire vrijheid neemt om de onmiskenbare parallellen te beschrijven.
Stekeblind als je de overeenkomsten niet ziet
De roman is fantastisch en huiveringwekkend tegelijk. Wat de veldslagen betreft had het voor wat betreft een onsje minder gemogen. Het heeft mij er niet van weerhouden door te lezen. Je ziet het verval van de Griekse(en huidige) democratie letterlijk voor je. Voor mij is er een belangrijke passage die voor mij ook kenmerkend is voor de huidige politieke situatie en die luidt als volgt:”
Mijn vriend Aristophanes heeft Kleon ooit vergeleken met een palingvisser. In stil, helder water vangen palingvissers niets, maar als zij het water troebel maken door flink in de modder op de bodem te gaan peuren, hebben zij kans op een goede vangst. Precies zo profiteerde Kleon van troebele tijden en wist hij macht uit te oefenen en zijn zakken te vullen zolang hij erin slaagde om de stad op te schudden met onrust en wanorde”(einde citaat).

Tot de jaren zeventig schetsten politici een “ ideaalbeeld” waar men met steun van de kiezer naar toe zou werken. De laatste jaren zie je het tegenovergestelde;Mensen wordt een doembeeld voorgehouden en politici presenteren zich als diegenen die dit doemscenario kunnen tegenhouden. Je ziet hier de hedendaagse populisten als Wilders en consorten zo voor je. De angst regeert (bijna letterlijk)

Nooit is voor mij helderder geformuleerd wat er mis is met de “ democratie als systeem dan in onderstaande passage.

“Omdat democratie per definitie stoelt op het collectieve oordeel van het volk, is zij onderworpen aan de turbulentie van opvliegendheid en oncontroleerbare emoties. Om de democratie naar behoren te laten functioneren is het derhalve essentieel om mechanismen in te bouwen die afstand scheppen, vertragen en gevoelens afkoelen. Dit vergt leiders als Themistokles en Perikles, die zich niet laten leiden door de angst voor bevliegingen van de veranderlijke volksgunst, die een visie hebben en de moed om het volk daarvan te overtuigen en die het debat durven te sturen in plaats van zich door publieke opinie te laten regeren. Dit vergt een volk dat bereid is tot compromissen ten bate van het gemeenschappelijke belang. Maar de Atheense democratie is inmiddels, zoals iedere democratie mettertijd, een parodie op zichzelf geworden, waarin de leiders dagelijks ter verantwoording worden geroepen en waarin het beleid elke dag opnieuw ter discussie staat. De staat wordt geregeerd door de angst voor volksgerichten en de volatiliteit van de publieke opinie. De bijval en het gejoel in het theater op de Pnyx overstemmen argumenten en maken reflectie over beleid voor de lange termijn onmogelijk en het bouwwerk instort dat ooit solide leek'(einde citaat).
Het boek heeft talloze van deze schitterende beeldspraken en wordt het geleidelijk duidelijk dat het niet(alleen) over het oude Griekenland gaat maar ook over nu.
Hiernaast is het boek doorspekt met talloze hedendaagse termen als “nepnieuws” waardoor de parallellen met de huidige tijd huiveringwekkend duidelijk worden en je wel stekeblind moet zijn om de overeenkomsten niet te zien.
Taal genoeg voor 10 grote dictees door taalvirtuoos
In sommige commentaren achteraf wordt de auteur bombastisch taalgebruik verweten. Ik denk dat critici hier toch niet in aanmerking nemen dat voor een beschrijving van het oude Griekenland juist dit taalgebruik heel adequaat is. Ik heb genoten van de “ taalvirtuositeit” en regelmatig woorden opgezocht(dat schijnt volgens de bekende neuroloog Scherder goed te zijn voor je hersenen) . Er staat genoeg in om moeiteloos 10 grote dictees voor de Nederlandse taal mee te vullen. Maar alle gekheid op een stokje het is bijzonder wat hier inhoudelijk en aan taalvirtuositeit ten toon wordt gespreid.
Persoonlijk denk ik dat we ons in Nederland gelukkig mogen prijzen iemand als Ilja Leonard Pfeijffer in ons midden te mogen hebben, die in staat is om ons een 2000 jaar oude spiegel voor te houden en die in tegenstelling tot anderen wel in staat is om iets uit de geschiedenis te leren en daar ook nog eens zoveel mensen mee bereikt.