Interessant debuut

‘Concept M’ is een boek dat mij een beetje op mijn honger laat zitten. Het ‘concept’ is weliswaar bijzonder origineel. We zijn 2 mei 2020. De Nederlandse journaals worden gedomineerd door 2 nieuwsfeiten. Premier Julien Stork wordt beschuldigd van corruptie. Hij zou belangen hebben in een farmaceutisch bedrijf dat grote overheidsaanbestedingen binnenhaalde voor de productie van ‘kleurstoffilters’. Verder is ene Hava Gerritsen met de auto op weg naar het Radboudziekenhuis in Nijmegen, waar ze wordt opgewacht door de massaal toegestroomde pers. Hava leidt aan ‘kleurloosheid’, een dodelijke ziekte die plots opdook in de jaren 1950. Pasgeboren baby’s stierven binnen twee dagen door orgaanfalen. In 2020 is de levensverwachting van kleurlozen – de ziekte wordt zo genoemd omdat de patiënten een opvallend grijswit uiterlijk hebben - gestegen tot ongeveer 50 jaar mits permanente toediening van ‘kleurstof’, een cocktail van medicijnen die weliswaar levensverlengend is maar ook veel bijwerkingen heeft. Die steeds groeiende groep chronisch zieken stelt de samenleving voor gigantische problemen. De kleurlozen hebben allerlei soorten van faciliteiten nodig om volwaardig te kunnen functioneren in de maatschappij. Bovendien is kleurstof is peperduur. En grondstoffen voor de fabricatie van het medicijn zijn enkel te vinden in het Midden-Oosten, waardoor Nederland, om de productie veilig te stellen, verplicht is militairen te zenden naar conflictregio waar altijd oorlog dreigt. De verzorgingsstaat staat door dit alles onder serieuze druk.
Hava Gerritsen wil in het ziekenhuis een symbolische daad stellen in naam van de terroristische groepering UFO, die eerder al met aanslagen op keurstoffendepots het maatschappelijk debat over kleurloosheid had hopen op gang te brengen. Hava, die voor ze radicaliseerde nog Eva heette, wil overschakelen naar ‘Concept M’, wat betekent dat ze zal verzoeken om de toediening van medicatie stop te zetten waardoor ze binnen 48 uur zal sterven. Hava wil dat haar voorbeeld kleurlozen doet beseffen dat kleurloosheid moet stoppen bij henzelf, door te weigeren zich voort te planten. Haar groep beschouwt kleurloosheid als ‘een kanker die de beschaving zal vernietigen’ en ‘medemenselijkheid’ als een achterhaald idee dat indruist tegen de natuurwetten (het recht van de sterkste!). Pittig detail is dat Eva de dochter is van Marijke Gerritsen, een mediafiguur, die zich na de geboorte van haar dochter heeft vastgebeten in de kleurlozenproblematiek en als experte en activiste lobbyt voor een gelijke behandeling van kleurlozen.
Best heftig. Een jonge vrouw die zichzelf bestaansrecht ontzegt louter omdat ze ziek is en teveel geld kost aan de maatschappij. Dat moet toch gepaard gaan met veel innerlijke strijd en emotie. De karaktertekening van de personages lijkt echter ook aan kleurloosheid te lijden. Een gemiste kans.
Soms moest ik mezelf een beetje overtuigen van de geloofwaardigheid van het verhaal. Uiteraard weet Hava perfect haar weg op het ‘dark web’. Uiteraard weten de UFO-leden – simpele studentjes – hoe je zomaar een bom maakt. Uiteraard lopen de UFO-leden na de bomaanslagen allemaal vrij rond terwijl de pers zich aan hun voordeur verdringt.
De roman had ook een betere eindredacteur verdiend om een paar inhoudelijke en stilistische ongerijmdheden weg te werken. (Eerst krijg je mee dat Hava vóór haar studententijd absoluut niet geïnteresseerd was in politiek. Enkele hoofdstukken verder lees je dan plots dat Hava al sedert haar kindertijd verslingerd was aan politieke debatten.) En die redacteur had wat mij betreft zeker nog wat mogen schrappen. Er zijn echt wel oeverloos veel herhalingen, en niet iedere witte lijn op de autoweg is even interessant.
Maar er is ook – veel – goed nieuws. De roman is eigentijds en verfrissend. Het is heerlijk om eens een boek te lezen van iemand die niet in eigen navel staart en fantasie durft te gebruiken om maatschappelijke en ethische vragen te stellen. Ook de knappe constructie valt op. De afwisseling tussen de autorit naar het ziekenhuis, de flashbacks die de voorgeschiedenis reconstrueren en de radio-journaals die constant info spuien en het verhaal opentrekken werkt prima. Het is ook een vondst om de roman te beginnen met een ‘Medische brochure kleurloosheid’ (al vond ik de taal van die brochure niet altijd even consequent en geloofwaardig). De vormgeving is bijzonder knap. Alle soorten van berichten, de brochure, een krantenartikel… kregen een eigen typografie. Sprongen in de tijd worden origineel gemarkeerd met een erlenmeyertje. De spanning wordt goed opgebouwd, het einde is verrassend. De taal van Romeijn is erg toegankelijk. Fijne humor ook. Zeker geen onaangename leeservaring.
Toch is ‘Concept M’ voor mij eerder een ‘interessant’ dan een echt goed boek. Relevantie is er te over en er is legio stof tot nadenken. Kleurloosheid is vanzelfsprekend een metafoor en de groep kleurlozen kan vervangen worden door eender welke kwetsbare groep uit de hedendaagse samenleving. Wat dacht je van ‘bejaarden’ of ‘gehandicapten’ of ‘chronisch zieken’? Waar liggen de grenzen van de maatschappelijke solidariteit? En steeds moet ik ook denken aan die andere betekenis van kleurloos, iemand die geen kleur durft te bekennen, of uitblinkt door onverschilligheid. ‘Kleurloosheid’ lijkt in de roman van Romeijn niet alleen een gezondheidsprobleem. Steeds opnieuw kiest een meerderheid van de bevolking immers een overduidelijk louche figuur als politieke leider. Waar doet dat mij nu toch aan denken?