Lezersrecensie
Het jaar dat de kleuren dansten
en schilderij kan je hart doen opspringen. Voor Jan Rudolph de Lorm, directeur van Singer Laren, was Zomerbloemen (1913) van Leo Gestel zo’n vonk: een explosie van kleur, beweging en levenslust. Het doek lijkt te zinderen, alsof de bloemen elk moment uit het kader kunnen barsten. “Hoe kan een bloemstilleven geen verstilling uitstralen, maar pure dynamiek?” vroeg De Lorm zich af. Dit gevoel zet meteen de toon voor de tentoonstelling 1913 – De grote kunstexplosie, die tevens de afscheidstentoonstelling van De Lorm markeert. Het bijbehorende boek is rijk geïllustreerd en combineert een essay van Roby Boes met een overzichtelijke catalogus van kunstenaars en hun werken. 1913 was het jaar waarin de kunst in Nederland en Europa tot ongekende hoogte steeg, vlak voor de Eerste Wereldoorlog de lont in het kruitvat stak.
De wereld danst – tot de aarde barst
In zijn essay plaatst conservator Roby Boes 1913 midden in een koortsachtige tijd. De kunstwereld danst op een vulkaan: nieuwe stromingen schieten als vuurpijlen omhoog, van kubisme tot Kandinsky’s en Malevich’ abstracties. Marcel Duchamp verrast in New York met zijn Nude Descending a Staircase en maakt zijn eerste ready-made, Bicycle Wheel. Alles lijkt mogelijk; kunstenaars zoeken naar nieuwe vormen van expressie.
Ook Nederland bruist. De optimistische sfeer van een eeuw Koninkrijk, technologische vooruitgang, emancipatie van vrouwen en ontwikkelingen zoals de luchtvaart en de opening van het Vredespaleis voeden het geloof in de toekomst. Kunstenaars willen breken met traditie, zich losmaken van de grijstonen van de Haagse School en de wereld vangen in kleur, ritme en sensatie. Sluijters, Mondriaan en Gestel geven het modernisme zijn ware gelaat. Niet langer het onderwerp, maar het gevoel wordt leidend.
De revolutie van de kleur
Nederlandse kunstenaars trekken naar Parijs, het kloppend hart van de avant-garde. Van Dongen, Schelfhout en Kickert ontmoeten er Le Fauconnier en Modigliani en exposeren zij aan zij met Picasso en Braque. Zelfs Apollinaire prijst de Nederlandse modernisten, een zeldzaam moment van erkenning. Boes maakt op overtuigende wijze zichtbaar dat de avant-garde geen exclusief Parijse aangelegenheid was; Nederland deed nadrukkelijk mee.
De strijd tussen de ‘blauwen’ en de ‘bruinen’
De vernieuwingsdrang scheurt de kunstwereld echter ook uit elkaar. Sommigen zweren bij traditie, anderen verenigen zich in De Onafhankelijken, een groep die zich verzet tegen jury’s en regels. In 1913 telt hun tentoonstelling 450 werken, zonder weigeringen of prijzen. Kunst als pure expressie. Sluijters en Gestel ontbreken, maar kunstenaars als Erich Wichman volgen hun eigen pad. Het kon hem niets schelen wat men in zijn kunst zag. Het experiment toont: kleur, ritme en beweging dragen op zichzelf betekenis.
De sensatie van de moderne tijd
Futuristische invloeden zijn voelbaar. Kunstcriticus Wolf schrijft over snelheid, licht en stadsleven als nieuwe thema’s. Sluijters en Gestel schilderen dansende vrouwen, voorbijrazende auto’s en flitsende neonlichten – een visuele echo van een wereld in beweging. “Schilderkunst en sensatie waren twee onafscheidelijke woorden,” aldus Boes.
De kubus wankelt
Tegen het einde van 1913 verschuift de Moderne Kunstkring: expressionisme wint terrein, kubisme verliest invloed. Mondriaan toont abstracte doeken waarin de werkelijkheid vervaagt tot ritmische vlakken. De lijn wordt heilig, het doek een constructie van geest en gevoel. Maar dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Optimistische kleuren verstommen; jonge kunstenaars zoals August Macke worden naar het front gestuurd en sneuvelen. Wat 1913 had kunnen worden – het begin van een nieuw artistiek tijdperk – stopt abrupt.
Een nalatenschap van vuur
1913 – De grote kunstexplosie toont een moment waarop alles openlag. Het boek biedt een toegankelijke inleiding en essay, prachtige beelden en voldoende context om de impact van het jaar te waarderen. Voor wie al bekend is met de moderne avant-garde biedt het een overzichtelijk en inspirerend beeld. Het is een ode aan de roes van vernieuwing, aan kunstenaars die durfden te dansen op de rand van de vulkaan – en aan de kleuren die nasmeulden, lang nadat de stilte viel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com
Leesadvies voor jongeren
Duik in 1913, het jaar waarin kunst explodeerde van kleur en lef. Ontdek hoe kunstenaars als Gestel en Mondriaan de wereld op zijn kop zetten. Een boek vol energie, vernieuwing en de bruisende vrijheid van een nieuw tijdperk.
De wereld danst – tot de aarde barst
In zijn essay plaatst conservator Roby Boes 1913 midden in een koortsachtige tijd. De kunstwereld danst op een vulkaan: nieuwe stromingen schieten als vuurpijlen omhoog, van kubisme tot Kandinsky’s en Malevich’ abstracties. Marcel Duchamp verrast in New York met zijn Nude Descending a Staircase en maakt zijn eerste ready-made, Bicycle Wheel. Alles lijkt mogelijk; kunstenaars zoeken naar nieuwe vormen van expressie.
Ook Nederland bruist. De optimistische sfeer van een eeuw Koninkrijk, technologische vooruitgang, emancipatie van vrouwen en ontwikkelingen zoals de luchtvaart en de opening van het Vredespaleis voeden het geloof in de toekomst. Kunstenaars willen breken met traditie, zich losmaken van de grijstonen van de Haagse School en de wereld vangen in kleur, ritme en sensatie. Sluijters, Mondriaan en Gestel geven het modernisme zijn ware gelaat. Niet langer het onderwerp, maar het gevoel wordt leidend.
De revolutie van de kleur
Nederlandse kunstenaars trekken naar Parijs, het kloppend hart van de avant-garde. Van Dongen, Schelfhout en Kickert ontmoeten er Le Fauconnier en Modigliani en exposeren zij aan zij met Picasso en Braque. Zelfs Apollinaire prijst de Nederlandse modernisten, een zeldzaam moment van erkenning. Boes maakt op overtuigende wijze zichtbaar dat de avant-garde geen exclusief Parijse aangelegenheid was; Nederland deed nadrukkelijk mee.
De strijd tussen de ‘blauwen’ en de ‘bruinen’
De vernieuwingsdrang scheurt de kunstwereld echter ook uit elkaar. Sommigen zweren bij traditie, anderen verenigen zich in De Onafhankelijken, een groep die zich verzet tegen jury’s en regels. In 1913 telt hun tentoonstelling 450 werken, zonder weigeringen of prijzen. Kunst als pure expressie. Sluijters en Gestel ontbreken, maar kunstenaars als Erich Wichman volgen hun eigen pad. Het kon hem niets schelen wat men in zijn kunst zag. Het experiment toont: kleur, ritme en beweging dragen op zichzelf betekenis.
De sensatie van de moderne tijd
Futuristische invloeden zijn voelbaar. Kunstcriticus Wolf schrijft over snelheid, licht en stadsleven als nieuwe thema’s. Sluijters en Gestel schilderen dansende vrouwen, voorbijrazende auto’s en flitsende neonlichten – een visuele echo van een wereld in beweging. “Schilderkunst en sensatie waren twee onafscheidelijke woorden,” aldus Boes.
De kubus wankelt
Tegen het einde van 1913 verschuift de Moderne Kunstkring: expressionisme wint terrein, kubisme verliest invloed. Mondriaan toont abstracte doeken waarin de werkelijkheid vervaagt tot ritmische vlakken. De lijn wordt heilig, het doek een constructie van geest en gevoel. Maar dan breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Optimistische kleuren verstommen; jonge kunstenaars zoals August Macke worden naar het front gestuurd en sneuvelen. Wat 1913 had kunnen worden – het begin van een nieuw artistiek tijdperk – stopt abrupt.
Een nalatenschap van vuur
1913 – De grote kunstexplosie toont een moment waarop alles openlag. Het boek biedt een toegankelijke inleiding en essay, prachtige beelden en voldoende context om de impact van het jaar te waarderen. Voor wie al bekend is met de moderne avant-garde biedt het een overzichtelijk en inspirerend beeld. Het is een ode aan de roes van vernieuwing, aan kunstenaars die durfden te dansen op de rand van de vulkaan – en aan de kleuren die nasmeulden, lang nadat de stilte viel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com
Leesadvies voor jongeren
Duik in 1913, het jaar waarin kunst explodeerde van kleur en lef. Ontdek hoe kunstenaars als Gestel en Mondriaan de wereld op zijn kop zetten. Een boek vol energie, vernieuwing en de bruisende vrijheid van een nieuw tijdperk.
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Is Liften naar de hemel van Lex Paleaux jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Is De nomade van Anya Niewierra jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Is Beladen huis van Christien Brinkgreve jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Is Het huis met de palm van Esther Verhoef jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Is De verwarde cavia terug op kantoor van Paulien Cornelisse jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Is Meneer Putmans ziet het licht van Hendrik Groen jouw favoriete boek van het jaar? Stem nu!
Een ontroerende en betoverende roman over familie, herinneringen en hoop, waarin het verleden van Libanon wordt verweven met de zoektocht van twee Canadese zussen naar hun roots. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Na de mysterieuze dood van haar beroemde moeder ontvangt Mackenzie brieven die duistere geheimen onthullen achter haar moeders succes. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
