Verhalen die in het donker blijven gloeien

Erik Vlaminck schetst in Het Nachtlicht een indringend portret van de Antwerpse onderklasse in de vroege jaren negentig. Café Het Nachtlicht – dat echt heeft bestaan – is het hart van de roman, een toevluchtsoord voor wie nergens anders terechtkan: junks, kleine criminelen, hoeren en opgebrande zielen. Een treffende titel, want het café is het enige lichtpuntje in hun vaak uitzichtloze bestaan.
De roman opent met het rouwbericht van Véronique van Rampelberg de Coevorde, achttien jaar oud, en eindigt twintig jaar later bij de asverstrooiing van Ronny Van De Kieboom. Tussen deze momenten ontvouwt zich een schrijnend, vaak met wrange humor doorspekt verhaal over verlies, overleven en kleine momenten van menselijkheid. Vlaminck laat zien dat iedereen, door tegenslag of eigen keuzes, aan de rafelranden van de samenleving kan belanden.

Twee stemmen, één miserie
Het verhaal volgt twee ik-perspectieven: Ronny, een gefaalde huisschilder en kleine crimineel, en Nicky (Véronique), een zeventienjarig meisje dat als ‘villakind’ begon, maar via een loverboy in prostitutie en heroïne belandt. Ronny loopt voortdurend tegen muren aan, zowel letterlijk als figuurlijk, en eindigt uiteindelijk in een pension voor straatlopers, zonder voet en zonder toekomst. Toch behoudt hij zijn zwarte humor, zichtbaar in de inrichting waar “het toiletpapier roze is om toch wat kleur te brengen.”

Nicky’s hoofdstukken, vaak cursief gedrukt, laten haar kwetsbaarheid zien: een jong meisje dat droomt van villa’s en luxe, terwijl ze gevangen zit in uitbuiting, verslaving en zwangerschap. Haar stem is klein, maar aangrijpend. Samen illustreren Ronny en Nicky hoe keuzes, omstandigheden en toeval levens bepalen.

Het café als personage
Café Het Nachtlicht is meer dan decor; het is een levendig personage. Jeanne, de bazin, runt het met harde hand, terwijl dochter Martine overdag de toog bemant. Vaste klanten zoals Johnny Cash en Dikke Freddy geven het café karakter. Het is een plek van troost, maar ook van confrontatie met de harde realiteit. Wanneer het café wordt verkocht, symboliseert dat het einde van een tijdperk voor deze gemeenschap.

Muziek uit de jukebox speelt een subtiele maar betekenisvolle rol: het schept sfeer en fungeert als metafoor voor herinnering en verbondenheid. Net als het nachtlicht zelf is het een baken van troost te midden van chaos.

Autobiografische en maatschappelijk bewuste lagen
Vlaminck verweeft autobiografische elementen subtiel in het verhaal. Het Seeftheater, mede door hem opgericht, en zijn werk als straathoekwerker in 1990 vormen de achtergrond voor de authentieke setting. Eén van zijn werkplekken was toen ook café ‘Het Nachtlicht’ op het Sint-Jansplein Figuren als Dikke Freddy zijn samengesteld uit echte mensen die Vlaminck kende, en verwijzingen naar sociale kunstprojecten zoals Tutti Fratelli benadrukken de maatschappelijke kritiek: de roman toont een wereld waarin kwetsbaren vaak aan de kant worden geschoven, maar waarin ook schoonheid en solidariteit te vinden zijn.

Humor en stijl
Een opvallend kenmerk van Vlamincks werk is de wrange humor die hij verweeft met uitzichtloosheid. Karikaturale gendarmes krijgen bijnamen als Snorremans, bedelaars hebben hun eigen “firma”, en groteske scènes – zoals een crematie waarbij begrafenisondernemers onder de as lopen – doen de lezer tegelijk glimlachen en huiveren. Ronny’s obsessie met kleuren en RAL-codes voegt een bizarre poëtische laag toe, een manier om grip te krijgen op een chaotische wereld.

Het gaat bij Vlamincks personages minder om helden of slechteriken, meer om de complexiteit van menselijk gedrag. Er is aandacht voor herinnering, verlies van connecties en de stille worstelingen van alledag. Hij heeft het vermogen mensen neer te zetten in een paar heldere zinnen. “De jongste van de twee geüniformeerde posturen: een magere panlat met een degoutante kop erop. Op zijn bovenlip kweekt hij dan ook nog een venijnig borstelsnorretje. Aan zijn uniform is af te lezen dat de blaaskaak adjudant is” en “Gendarmes die een beetje mens zijn, hebben nooit strepen op hun epauletten.”

Vlamincks proza is sober, direct en minimalistisch, maar altijd rijk aan betekenis. Kleine observaties onthullen diepere lagen van menselijkheid, en symbolen zoals het nachtlicht dragen subtiel bij aan thema’s als hoop, verbondenheid en troost. Ook al blijft het verhaal in het alledaagse, er zit altijd een laag van betekenis onder.

Een roman die stil maakt
Met Het Nachtlicht keert Erik Vlaminck terug naar een thema dat als rode draad door zijn oeuvre loopt: hoe gewone mensen in ongewone omstandigheden terechtkomen. Door hun verhalen te vertellen, belicht hij sociale ongelijkheid, machteloosheid en overlevingsstrategieën. De roman laat zien dat keuzes zelden eenvoudig zwart of wit zijn. Vlaminck schetst een wereld die stil maakt en tegelijk confronterend werkt. Vlaminck laat zien hoe kleine levens geraakt worden door grotere krachten en hoe beslissingen – bewust of toevallig – lang doorwerken. De verhalen eindigen niet bij het slot van de roman, maar zich vastzetten in het geheugen van de lezer.

Een spiegel voor vandaag
Hoewel het verhaal zich afspeelt in 1993-1994, raakt het thema nog steeds actuele kwesties: de kwetsbaren aan de rand van de samenleving, corruptie en fragiele solidariteit. Vlaminck schrijft met compassie zonder sentimentaliteit, en confronteert de lezer met zowel de lelijkheid als de schoonheid van het bestaan.

Het Nachtlicht laat lachen, huiveren en roept op tot vooral niet weg te kijken. Het is een roman die in het geheugen blijft gloeien, net als het café dat zijn naam aan de roman gaf.

—
Waardering: 4,5 sterren
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Het Nachtlicht van Erik Vlaminck is een rauwe roman over miserie en foute keuzes. Hard en confronterend, maar ook vol humor en kleine lichtpuntjes. Voor wie niet bang is om de rafelranden van de samenleving te verkennen.