Microkosmos: schatkamer vol verwondering

Wie ooit in de Wonderkamers van het Kunstmuseum in Den Haag is geweest, weet het: verwondering laat zich niet dwingen, maar wel oproepen. Sinds 2005 raken kinderen daar betoverd door vitrines vol rariteiten en interactieve kunstvormen. Ze ontdekken wat hen intrigeert of juist afstoot, en soms ontstaat zelfs de kiem voor een eigen verzameling.
Ook op kunstbeurzen duikt het fenomeen op. Tijdens de PAN 2024 in Amsterdam toverde Coppejans Gallery uit Antwerpen stand 61 om tot een eigentijdse wonderkamer. Meer dan honderd objecten, met als blikvanger een monumentaal kabinet van Studio Job, wekten het oude gevoel van verwondering opnieuw tot leven.

Harry Tupan en de erfenis van het verzamelen
Diezelfde fascinatie vormt de rode draad in het leven van Harry Tupan, die in 2025 afscheid neemt als directeur van het Drents Museum. Al vanaf zijn puberteit verzamelde hij onder meer hertengeweien, pijpenkoppen en museumkaartjes, allemaal zorgvuldig geordend in zelfbedachte systemen. Zijn eerste tentoonstelling in het Drents Museum in 1983 droeg als titel Wolken van genot en ging over de geschiedenis van tabaksgebruik – tekenend voor zijn passie om verzamelingen tot verhalen te smeden.
Tupan staat in een traditie: sinds 1854 verzamelen de directeuren van het Drents Museum objecten die variëren van prehistorische vondsten tot hedendaagse kunst. Samen vormen ze een collectie van bijna honderdduizend stukken. Verwondering is steeds de sleutel.

Een boek vol verhalen
Het rijk geïllustreerde Microkosmos – De wereld in een Wunderkammer is meer dan een catalogus bij Tupans afscheidstentoonstelling. Het is een uitnodiging om te dwalen tussen paradijsvogels zonder poten, krokodillen aan het plafond en mysterieuze zeenoten. Historische schetsen, persoonlijke verhalen van verzamelaars en eigentijdse interpretaties wisselen elkaar af. Het resultaat: een boek dat even veelzijdig is als de kamers die het beschrijft.

Van rariteiten naar musea
De Wunderkammer ontstond in de Renaissance, toen vorsten en rijke burgers hun huizen vulden met naturalia, kunstvoorwerpen en exotische curiosa. Schepping en menselijk vernuft stonden zij aan zij: een microkosmos van de wereld. De kasten die men bouwde, konden duizenden objecten herbergen en fungeerden als encyclopedie in het klein.
Vanaf de 17e eeuw telde Amsterdam alleen al negentig van zulke kabinetten. Met de Verlichting veranderde de toon: orde en rationaliteit verdrongen de magie, maar legden wel de basis voor onze moderne musea.

Eclectische schoonheid
Een van de sterke punten van Microkosmos is de brug naar vandaag. De Wunderkammer past wonderwel bij de postmoderne blik: fragmentatie, onverwachte combinaties en voortdurende herinterpretatie. Zo liggen eeuwenoude schelpen en een dodo-botje moeiteloos naast hedendaagse installaties. Kunstenaars als Mark Dion en galeriehouders als Hans van de Weijden bouwen nieuwe wonderkamers waarin inclusiviteit centraal staat. De magie is er niet langer voorbehouden aan vorsten en geleerden, maar voor iedereen toegankelijk.

Objecten die fluisteren
Het boek laat vooral de objecten zelf spreken. Neem de coco de mer, een exotische zeenoot die eeuwenlang een erotische lading had vanwege zijn vorm. Of de bezoarsteen, die als wondermiddel tegen gif tien keer duurder was dan goud. Paradijsvogels werden zonder poten gepresenteerd omdat men dacht dat ze nooit landden. En het beroemde dodo-botje, dat Boudewijn Büch koesterde maar uiteindelijk van een schildpad bleek te zijn, illustreert hoe feit en fictie voortdurend door elkaar lopen.

Verzamelaars met een verhaal
Naast objecten portretteert Microkosmos de mensen erachter. Schrijver Ramsey Nasr noemt zichzelf “een verzamelaar van verzamelingen” en bewaart alles van fossielen tot likeurflesjes. Avonturier Redmond O’Hanlon bezit geen eenhoorn, maar wel verhalen over de candiru, het beruchte visje uit de Amazone dat zich in de menselijke urinebuis nestelt. Ook de missionarissen van Steyl komen aan bod: hun collecties dienden zowel studie als propaganda en toonden hoe verzamelen verbonden is met macht, identiteit en handel. Zo vonden de veren van paradijsvogels vonden via hen hun weg naar dameshoeden in Europa.

Overdaad als esthetiek
De vormgeving van Microkosmos doet recht aan dit overdadige universum. Kleurrijke afbeeldingen, oude prenten, schilderijen en foto’s wisselen elkaar af. Het boek nodigt uit tot bladeren en dwalen, zoals een echte wonderkamer dat doet. Soms stuit je op een hilarische anekdote, soms op een detail dat blijft hangen. De overvloed ís de boodschap: een Wunderkammer is geen encyclopedisch systeem, maar een viering van veelzijdigheid.

Het persoonlijke altaar
Het boek raakt aan een actueel idee: een rariteitenkabinet kan een altaar voor jezelf zijn. Een plek om je identiteit vorm te geven, je eigen microkosmos te bouwen en de creatieve versie van jezelf op te roepen. In een tijd van digitale overvloed is dat misschien wel relevanter dan ooit: de kunst om opnieuw te kijken met verwondering.

Ode aan de nieuwsgierigheid
Microkosmos – De wereld in een Wunderkammer is een ontdekkingsreis door de geschiedenis van het verzamelen en een ode aan de menselijke nieuwsgierigheid. Het toont hoe objecten verhalen dragen, hoe feit en fictie elkaar versterken en hoe verzamelen altijd gaat over identiteit en betekenis. Het is een rijk boek, soms bijna te vol, maar dat is precies de charme van een Wunderkammer. Voor iedereen die zich wil verliezen in schoonheid, curieuze vondsten en de eindeloze rijkdom van menselijke fantasie is dit boek een aanrader.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

De tentoonstelling Microkosmos – De wereld in een wonderkamer is tot 1 maart te zien in het Drents Museum

Leesadvies voor jongeren
Ontdek Microkosmos: een kleurrijke reis langs dodo-botjes, paradijsvogels en bizarre objecten. Dit boek laat zien hoe verzamelen verhalen vertelt en verwondering oproept. Voor iedereen die van gekke vondsten en creatieve inspiratie houdt.