Een vacht tegen de kou van het leven

Cobi van Baars schrijft consequent over mensen die op een of andere manier buiten de gevestigde orde vallen. In De onbedoelden (2023, shortlist Libris Literatuurprijs) draaide het om de tweeling Aaf en Annemarieke die ‘onbedoeld’ geboren werden en tegen de zin van hun moeder ter adoptie werden afgestaan. De meisjes groeien op in twee verschillende gezinnen, onwetend van elkaar. Pas op de drempel naar volwassenheid wordt dit geheim ontmanteld. Het gaat over hechting, identiteit, ergens bij (willen) horen. Van Baars’ romans draaien vaak om mensen die niet vanzelfsprekend in de ‘kudde’ opgaan maar zich er juist tegen afzetten of. Vacht! sluit hier naadloos bij aan. Ook Eline van der Veer, het hoofdpersonage, alias Knotje, is zo’n outsider.

Eline: de heremiet in het archief
Eline werkt op het archief in een voormalig klooster, waar ze dag in dag uit papieren erfenissen van de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed ordent. Ze mijdt de studiezaal: daar zijn mensen, en die vormen een bedreiging voor haar veilige ordeningswereld. Ze beschouwt zichzelf als een bleek, iel wezen. In de spiegel ziet ze “iemand die onzichtbaar probeert te zijn, maar zelfs daarin mislukt.” Ze verschuilt zich het liefst achter de bananendozen vol documenten. Maar onder haar teruggetrokkenheid sluimert een diep verlangen naar warmte, erkenning en verbinding. De titel Vacht! symboliseert een verdedigingsmechanisme dat alles wat haar kwetst moet absorberen en tegelijkertijd haar verlangen in toom moet houden.

De kantoorkudde
Op het werk voelt Eline zich steeds buitengesloten. In een rondgestuurde e-mail leest ze: “Maar wat doen we met Knotje? Hoe betrekken we de Heremiet?” De vraag blijft hangen: wie schreef dit? Reinier, de manipulerende hoofdarchivaris die haar neerhaalt? Machteld, die zich spiritueel voordoet en denkt via Elines handpalmen toegang te krijgen tot haar ziel? Of collega’s Deborah en Pim, die haar treiteren en bespotten? De “kantoorkudde” vormt een sociale microkosmos waarin Eline telkens buitengesloten blijft. Zelfs Camiel, de onopvallende collega in “kantoorkleuren”, blijkt minder neutraal dan hij lijkt.

Tegenover deze mensenmassa staan de schapen die rond het klooster grazen. Als spiegelbeeld van het kantoor functioneren zij als stille getuigen: een kudde die Eline observeert, waar ze naar verlangt maar nooit volledig bij kan horen.


Jaap: verlangen achter de heg
Ook in haar persoonlijk leven heeft Eline muren opgetrokken die worden neergehaald. Naast haar huis staat de heg die haar scheidt van buurman Jaap. Op verzoek van Jaap spitten ze die heg uit. “Hij vond hem rommelig en veel te breed. Eline vond hem rommelig noch breed, maar had zin om Jaap tegemoet te komen, zin om samen iets aan te gaan, dat ook.”. Daarna gaapt er een geul en is Eline niet alleen haar privacy kwijt maar ook ongewild getuige van Jaaps wel en wee. Jaap blijkt minder alleen te leven dan Eline denkt, “want bij hem stond soms een vreemde auto op de oprit, een enkele keer bleef die in het weekend staan.” Eline wordt niet verliefd op Jaap maar raakt wel steeds meer betrokken op zijn leven en hij is de aanjager van haar verlangen.

De thematiek van de kudde en de vacht
Een van de mooiste vondsten van de roman is de terugkerende metafoor van de schapenkudde bij het klooster. Steeds weer komen dezelfde dieren naar haar toe: ze observeren, spiegelen en omringen haar met. De kudde staat voor gemeenschap en geborgenheid, precies waarnaar Eline verlangt maar wat ze niet kan vinden op haar werk of in haar persoonlijke leven. Ze roept steeds het woord Vacht! op. Dat is voor haar een mantra om zichzelf enerzijds te beschermen en anderzijds ergens deel van uit te maken. Maar dat werkt niet altijd en zo blijft ze kwetsbaar en verdwaald

De titel Vacht! vangt daarmee de essentie van de roman. Een vacht is zacht en warm, maar ook een barrière. Voor Eline symboliseert die dubbelzinnigheid haar verlangen naar geborgenheid én haar angst om de controle over haar verlangen kwijt te raken.

Tuin versus archief
De tuin en het archief functioneren als krachtige tegenpolen. In de tuin heerst vrijheid: daar bepaalt Eline zelf wat groeit of verdort, en kan ze grenzen openbreken. Het archief daarentegen is een plek van conservering en stilstand, waar ook Eline haar waarheid achter ordners en leugens verbergt. Het contrast maakt haar verscheurdheid tastbaar.

Wanneer Eline de ramen van het kloosterarchief openzet, wordt dat symbolisch: een gebaar van ontsnapping, van lucht en zichtbaarheid.

Een roman van verlangen
Door de roman heen pulseert verlangen:

Verlangen naar liefde, zoals in de kortstondige affaire tijdens een busreis naar Spanje, waar Eline haar lichaam anders leert zien.
Verlangen naar warmte, tastbaar in de schapenvacht die ze als verjaardagscadeau krijgt.
Verlangen naar zichtbaarheid: om niet langer de “Heremiet” te zijn, maar iemand die erkend wordt.
Steeds blijft dat verlangen echter onbeantwoord of ingekaderd door anderen. In een kernpassage klinkt haar frustratie: “Alles in haar leven lijkt besloten te worden zonder haar… Het enige wat haar rest is binnen de marges van anderen heen en weer te sjouwen.”

Stijl: zintuiglijk en beeldend
Van Baars’ stijl is ingetogen, maar geladen met beelden die beklijven. Zinnen fonkelen: “Boven die nevel blaakt de met boterbloemen besmeerde rivierdijk.” Reinier wordt getypeerd als “koplampen die solliciteren naar groot licht”, Machteld als iemand die de kleuren van haar kleren afstemt op haar gezelschap. Elk detail – een schaap dat afdwaalt, een slak in de moestuin, een doos vergeelde documenten – draagt symbolische lading.

Het proza ademt de stilte van het kloosterarchief: bedachtzaam, ritmisch, bijna meditatief. Nauwelijks plotwendingen, maar een langzaam ontvouwende betekenislaag die de lezer dwingt te vertragen.

De dubbelzinnigheid van de vacht
Vacht! is een gelaagde roman over verlangen, grenzen en de spanning tussen isolement en verbondenheid. De kudde schapen, het kloosterarchief, de heg en de tuin werken als terugkerende metaforen voor Elines zoektocht naar geborgenheid. De titel vangt perfect die dubbelzinnigheid: een vacht biedt warmte, maar is ook een barrière.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Iedereen wil ergens bij horen. Maar wat als jij steeds buiten de groep valt? In 'Vacht' zoekt Eline haar plek tussen kuddes, muren en verlangens. Pijnlijk herkenbaar, verrassend hoopvol.