Luister naar de uitzendingen van Radio Transzoeloe!

Een niet al te grote stad aan het water is de locatie waar zich Radio Transzoeloe, de debuutroman van Wibo Kosters (1978), stadsdichter van Deventer, afspeelt. Het zou Deventer kunnen zijn, of misschien zijn Kosters geboorteplaats Zutphen. Maar het gaat niet om de exacte locatie, het gaat om het verhaal dat Kosters vertelt. En dat is universeel. Het kan zich ook in jouw straat afspelen.

Het poëtische tref je meteen op de eerste pagina aan met zinnen als ‘De basaltstenen pieren bijten diep in het wateroppervlak’ en ‘wolken insecten draaien als stralenkransen om hun hoofden’. Die gevoeligheid voor taal doorspekt de hele roman. Zoals een dichter goed observeert met oog voor het detail, zo beschrijft Kosters het landschap, situaties, locaties, gevoelens. Steeds is hij op zoek naar een verrassende manier om met een sterke metafoor extra kracht te geven aan wat hij bedoelt. Twee voorbeelden. Als een van de hoofdpersonages verdrietig is en een fles rode wijn tegen de muur gooit ‘laat die een glanzende, rode vlek achter die uitloopt in tranensporen verdriet.’ Een van de personages werkt op een kantoor. Als je daar de kantine binnen loopt ‘draaien vijf hoofden jouw kant op, inwisselbare Opsporing Gezocht-gezichten die traag boterhammen vermalen en uit hun mond naar de Aldi-variant van Red Bull ruiken.’ Ze ziet het voor je. Kosters speelt met taal en laat de lezer genieten van zijn talent.

Drie personages, dertigers, hebben allemaal iets waardoor ze zich aan de rand van de maatschappij bevinden, min of meer vervreemd zijn van anderen. Ieder van hen heeft ook een geheim dat hij/zij niet met de buitenwereld wil delen.

"Als je eerlijk naar je kleren kijkt, je huis, de dingen die je doet, wordt in niks duidelijk wie je bent en waar je als man voor staat."

Sjak is gehandicapt, nadat hij door zijn broer is neergeschoten, heeft zelfmoordneigingen gehad. Hij werkt niet en brengt de tijd door met het maken van radioprogramma’s waar aanvankelijk niemand naar luistert, Radio Transzoeloe. Hij maakt die programma’s in zijn huiskamer. Het is zijn contact met de buitenwereld. De dikke Else is net van haar vriend af waarmee ze een heftige SM-relatie had. Die vriend heeft haar huis leeggeroofd. Ze voelt zich misbruikt, denkt dat mensen haar altijd kwaad willen doen en heeft een baantje op een verwarmingsinstallatiebedrijf. Niet zo toevallig, ze zoekt immers warmte. Ze mist ‘de geruststellende ademhaling van een ander.’ Dan is er nog de MDMA-gebruikende kunstenaar Paul die zonder veel plezier op een kantoor werkt, zich bezig moet houden met de analyse van de afzet van fluormakers, zich te veel in een keurslijf voelt zitten en veel liever de vrijheid van kunstenaar zou hebben. Maar er is geen belangstelling voor zijn meer dan uitgesproken kunst waar steeds maar Hanne, zijn vriendin, die hem uiteindelijk verlaten heeft, te zien is.

"Langzamerhand schikt het kantoor zich in het mierzoete venijn van bemoeizucht en correctheid."

Het zijn allemaal sneue figuren die allemaal een diep geworteld verlangen hebben: een bekende dj worden, weer gelukkig worden met een partner, een gerespecteerd kunstenaar worden. Maar om die ambitie te realiseren, om uit het dal te komen waarin je je bevindt, moet je hard werken. Je moet je eigen verleden opruimen. Sjak, Else en Paul verzetten zich alle drie tegen de maatschappij, die hen steeds terugduwt in hun uitzichtloze situatie. Zo vervalst Paul de cijfers in de rapportages die hij moet maken.

"Niet passen is alleen voorbehouden aan wie zich niks hoeft aan te trekken van een ander. Je moet nog buigen voor conventies. Alles is buitenkant."

De drie hoofpersonages blijken vlak bij elkaar te wonen en naar Radio Transzoeloe te luisteren. Gaat het Sjak, Else en Paul lukken een nieuw perspectief te vinden? Eigenlijk houdt Kosters ons een spiegel voor: heeft ieder van ons ook niet zijn tekortkomingen. Twijfel jij niet af en toe, ben jij soms niet onzeker? Zou je het niet anders willen? Daardoor krijgt het verhaal van Radio Transzoeloe een universeel karakter, zet het je aan het denken?

Kosters vertelt het verhaal van de drie hoofdpersonages op een opvallende manier. Het zijn drie verhaallijnen die in een gestaag ritme de lezer meenemen. In het eerste hoofdstuk gaat het om Sjak, in het tweede om Else, in het derde om Paul. Dan weer Sjak, Else, Paul. Steeds dezelfde volgorde dus. Kosters doet nog iets anders. Sjak wordt vanuit het ik-perspectief geschreven, Else vanuit het ‘zij-perspectief’ en Paul vanuit een ‘je-perspectief.’ Dichtbij en iets verder af. Ogenschijnlijk hebben Sjak, Else en Paul niets met elkaar te maken, maar gaandeweg het verhaal blijkt dat ze toch wat dichter bij elkaar staan. De rode draad in het verhaal is namelijk Radio Transzoeloe. Een station dat nummers uitzendt die een hit hadden moeten zijn maar dat niet geworden zijn. Sjak maakt themaprogramma’s, nu eens gaat het om ontroering, dan weer verzoekjes draait die refereren aan de gevoelens van zijn luisteraars.

Je wordt als lezer steeds meer meegesleept in het verhaal en op een gegeven moment leest de roman als een pageturner.
Onder de oppervlakte van het verhaal zit een andere laag, die verder gaat dan de drie hoofpersonen. Het gaat om de confrontatie tussen droom en werkelijkheid. Het loslaten van wat vertrouwd is om iets nieuws te bereiken, het verhaal vertelt over kwetsbaarheid tegenover macht, onzekerheid versus veiligheid, zelfvertrouwen met als tegenpool de ander die wil bepalen wat je moet doen. Ook tederheid, oog hebben voor elkaar, onmacht, vreugde en verdriet komen terug in de roman.

Als centrale thema zou je de ontworsteling van de mens aan de soms verstikkende maatschappij kunnen zien. Een maatschappij die mensen die aan de zelfkant van de maatschappij beland zijn eerder belemmert dan perspectief geeft. De gesprekken die de hoofdpersonages met ambtenaren, medewerkers van uitzendbureaus voeren om een nieuwe weg in te slaan bemoedigen hen niet, maar frustreren enorm. Sjak formuleert het zo:

"Het gekke is dat er voornamelijk gedacht wordt in termen van wat we zijn en niet wie we zijn. We worden de kleren die we aantrekken. Een man in een witte jas is een dokter, een vrouw in een blauw mantelpakje is een stewardess. Een onverzorgde man in een rolstoel een uitzuiger."

Wibo Kosters heeft een rijke roman geschreven, die prettig leest. Het is alleen al een genot om alle popnummers die hij in de roman verwerkt heeft eens te beluisteren en de teksten op je in te laten werken. Ze zijn zó gekozen dat ze precies de emoties en gevoelens vertolken die op dat moment in het verhaal aan de orde zijn.