Over verlies, verboden liefde en de geesten van het geheugen

In Thuisreis laat Ton van Reen zien dat ouderdom niet enkel draait om lichamelijke aftakeling, maar vooral om herziening – om het herzien van keuzes, liefdes en stilgevallen dromen. Thomas Waagmeester keert terug naar zijn geboortedorp, maar reist in wezen naar binnen. Hij wordt vergezeld door zijn herinneringen, zijn overleden geliefden en de schimmen van keuzes die ooit zijn leven bepaalden. Wat volgt, is een melancholische, zintuiglijke roman over verlies, verboden liefde en het verlangen om eindelijk vrede te sluiten met het eigen leven.

Een kleinzoon als spiegel van het verleden
De roman opent met Tom, de veertienjarige kleinzoon die vaak bij zijn opa logeert. Hij ontworstelt zich aan zijn eigen onzekerheden. Hij is teruggezet van de havo naar het vmbo en voelt de druk van de verwachtingen van zijn ouders De ouders van zijn vriendinnetje Nicky houden haar bij hem weg omdat ze een hekel hebben aan vmbo-leerlingen. “Haar dochter die zo goed kon leren zou alleen maar ongelukkig worden met domme vrienden.” Tom ziet zijn grootvader steeds verder wegdrijven in het mistige grensgebied tussen heden en herinnering. De gesprekken tussen de twee vormen het kloppend hart van het boek: intiem, soms pijnlijk eerlijk, maar altijd teder.


Tom luistert naar opa’s verhalen over Agnes, zijn overleden vrouw, en Irene, zijn eerste liefde die hij door standsverschil verloor. Ook zoon Theo, twintig jaar geleden gestorven, blijft rondwaren in Thomas’ gedachten. “Bij ouderen zoals jij komen vaak de dingen terug die vroeger onuitgesproken zijn gebleven,” zegt Thomas’ dochter Anne. “Om een leven te voltooien moeten daar de antwoorden op worden gevonden.” In die ene zin schuilt de kern van Thuisreis.

Echo’s van een verboden liefde
Wanneer Thomas een rouwbrief ontvangt over de dood van zijn jeugdvriend Leonard Hovens, katapulteert dat hem terug naar zijn jeugd. Leonard was meer dan een vriend: hij was zijn tegenpool én zijn spiegel. Hun vriendschap – gegrond in een gedeelde passie voor muziek – werd overschaduwd door sociale ongelijkheid en stille rivaliteit.

Later blijkt dat Irene met Leonard Hovens trouwde. Thomas en Leo(nard) waren twee handen op een buik genoten van muziek, maakten samen een muziekencyclopedie over componisten. Ze droomden over wat ze willen worden. Leonard pianist en ook Thomas droomde van een carrière in de muziek, Ook hier speelt het standsverschil. Leonard moest zijn vader als fabrieksdirecteur van de Aroma-fabriek opvolgen. Als Thomas aan Leonard denkt komen geuren naar boven. “De ene keer rook Leo naar sinaasappels, de andere keer naar zoete meloenen.”

Van Reen verweeft dit liefdesdrama geraffineerd met de aarzelende ontluikende liefde tussen Tom en zijn klasgenootje Nicky, die door haar ouders van hem wordt weggehouden. Zo laat de schrijver zien hoe oude patronen zich herhalen, hoe onuitgesproken verdriet van generatie op generatie doorwerkt.

Muziek als herinnering en redding
Muziek is in Thuisreis meer dan achtergrond; Thomas’ vrouw Agnes was violiste, zijn vriend Leonard pianist, en zelf schreef hij boeken over componisten. Muziek symboliseert emotie en wat niet meer uitgesproken kan worden.

Zo is Agnes enorm succesvol en Thomas was haar “kofferdrager” en had nooit een eigen carrière kunnen opbouwen. Van Reen komt dan met de vergelijking met Salieri, leermeester van Mozart, maar lang niet zo virtuoos. Wilde hij, mislukt als muziekman zoals hij zich vaak voelde, op Salieri lijken?” Het verschil tussen Leonard en Thomas in het gezin wordt prachtig beschreven: “Ze hadden twee piano’s, een vleugel in de salon en een piano in de kamer van Leo. Ik had alleen een mondharmonica die ik had gewonnen op de kermis.” Later in de roman komt Saint-Saëns naar voren: “Die heeft zijn hele leven kunnen doen en laten wat hij wilde en bereisde de hele wereld.” Muziek wordt het geheugen zelf – een plaats waar verleden en heden samenklinken.

Tussen droom en werkelijkheid
Van Reen speelt subtiel met de grens tussen realiteit en verbeelding. Thomas hallucineert, voert denkbeeldige gesprekken met zijn overleden vrouw en zoon. Deze hallucinaties zijn pogingen om de chaos van herinnering te ordenen.

Zijn stijl is sober maar zintuiglijk. Een pak frambozenpudding, een luciferdoosje met een zwaluw – zulke beelden verankeren de lezer in de wereld van Thomas. Van Reen weet te ontroeren vooral als later blijkt hoe de geschiedenis van Irene, Thomas en Leonard echt in elkaar steekt. Iedere zin ademt in Thuisreis.

Zelfinzicht
Een motief in de roman is de breuk met het geloof. Thomas verafschuwt de kerk sinds een priester op de uitvaart van zijn zoon zei dat “God het leven neemt en geeft zoals Hij wil.” Van Reen toont hoe geloof en hypocrisie hand in hand gingen in de wereld waarin Thomas opgroeide. Onder de façade van de kerk schuilde seksueel misbruik, maatschappelijke druk en het zwijgen dat alles in stand hield. Thomas: “In de kerk had hij vooral acteurs gezien, verkleed als in het theater, in nette pakken en jurken, losgezongen van het echte leven.”

Thomas is geen heilige. Hij weet dat hij faalde – tegenover Irene, tegenover zijn zoon – maar juist in dat zelfinzicht schuilt zijn menselijkheid.

De symbolische thuisreis
Wanneer Thomas naar zijn geboortedorp reist voor de begrafenis van Leonard, wordt de reis een symbolische tocht naar verzoening. Hij ontmoet Irene opnieuw en hoort eindelijk wat destijds verzwegen bleef. In hun gesprek vloeien verdriet en begrip samen.

Aan het einde wil Thomas een boek schrijven over liefde – “een lesboek voor verloren vaders.” Daarmee sluit Van Reen de cirkel: schrijven wordt herinneren, herinneren wordt verzoenen.

Thuisreis is een gelaagde roman. Het is een boek dat laveert tussen verleden en heden, feit en fictie, liefde en spijt. De toon is mild, maar nooit sentimenteel. Door de afwisseling van herinneringen, gesprekken en innerlijke monologen ontstaat een weefsel waarin elk draadje betekenis draagt.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
In Thuisreis keert schrijver Thomas terug naar zijn geboortedorp en verleden. Ton van Reen laat zien hoe herinneringen troost én pijn kunnen brengen. Een ingetogen, eerlijke roman over thuiskomen, loslaten en de kracht van herinnering.