Realistisch verhaal over strijd tegen ongelijkheid

Jess Walter – afkomstig uit een arbeidersgezin – was de eerste van zijn familie die de middelbare school heeft afgemaakt. Na een journalistieke carrière schreef hij korte verhalen en als romanschrijver debuteerde hij in 2001 met Riviermoorden. Zijn roman De nietige miljoenen (2021) is gebaseerd op enkele waargebeurde feiten aan het begin van de vorige eeuw waar de activiste Elizabeth Gurley Flynn (1890-1964) een aanzienlijk grote hand in had.

De broers Rye en Gig leiden een min of meer zwervend bestaan en om de kost te verdienen nemen ze allerlei klusjes aan. Terwijl de jongste, Rye, droomt van een vaste baan en een eigen huis, springt zijn broer op de barricaden door te strijden voor betere rechten van arbeiders. De corrupte autoriteiten binden de strijd aan met de activisten en ondertussen kiest Rye zijn eigen pad en ontmoet hij feministe en voorvechtster voor vrijheid Elizabeth Gurley Flynn, terwijl Gig zijn oog heeft laten vallen op de artieste Ursula the Great, die een van de broers introduceert bij de louche mijnwerkersmagnaat Lemuel Brand.

Het verhaal speelt zich volledig af aan het begin van de twintigste eeuw en dit is goed te merken. De auteur geeft de sfeer van die periode uitstekend weer. De omgangsvormen, de rauwheid van die tijd, de armoedige omstandigheden van een groot deel van de bevolking en de enorme tegenstellingen worden waarheidsgetrouw weergegeven. Op zich is dit niet zo vreemd, want de auteur heeft zijn roman immers op werkelijke feiten gebaseerd en daarnaast heeft hij uitvoerig research gepleegd. De opkomst van de vakbeweging, in het bijzonder de activiteiten van de in 1905 opgerichte Industrial Workers of the World (IWW), loopt als een rode draad door het boek heen. Hiermee laat Walter zien dat de strijd voor gelijke rechten een moeizame is geweest.

De vele gebeurtenissen en ervaringen worden voornamelijk vanuit het perspectief van de zestienjarige Rye verteld. Door de wijze waarop de auteur dit doet, krijgt de lezer niet alleen een goed en uitvoerig beeld van hem, maar eveneens van de andere personages die belangrijk zijn in de plot en het leven en de ontwikkeling van de jongen. Alle karakters zijn dan ook prima uitgewerkt waardoor je het gevoel hebt elk van hen behoorlijk goed te kennen. Van meet af aan is echter wel duidelijk dat Rye anders is dan de meeste anderen, hij wil wat van zijn leven maken terwijl hij aan de andere kant eveneens strijdbaar wil zijn en de vakbeweging een warm hart toedraagt. Het lichte dilemma waarmee hij zit, komt goed tot uiting en zal ongetwijfeld met zijn jonge leeftijd te maken hebben, hoewel hij in zijn korte bestaan toch al aardig wat heeft meegemaakt.

Van een rustige en gedegen opbouw is geen sprake, wat overigens absoluut niet inhoudt dat de auteur er een rommeltje van heeft gemaakt. De lezer bevindt zich namelijk meteen in het strijdgewoel en keert daar regelmatig naar terug. Dit gebeurt door middel van enkele geleidelijke sprongetjes in de tijd, terwijl het wel altijd helder is wanneer een scène zich exact afspeelt. Rustige taferelen worden afgewisseld met wat heftigere en zo nu en dan zijn er zelfs een paar ontroerende momenten. Walter heeft goed aangevoeld dat een juiste dosering en afstemming de beste manier is om dit verhaal te vertellen. De vele plotwendingen zijn ongedwongen en misstaan daarbij in het geheel niet.

Aan het eind blikt Rye, hij is dan bijna tweeënzeventig jaar oud, heel summier terug op zijn leven en wat hij ervan gemaakt heeft. Een mooie afsluiting van De nietige miljoenen dat heel duidelijk en soms intens laat zien dat een strijd voor rechtvaardigheid van alle tijden is.