Voor het overgrote deel interessant en boeiend

De in 1996 overleden auteur Shusaku Endo werd (en wordt wellicht nog steeds) beschouwd als een van de grootste Japanse schrijvers van na de Tweede Wereldoorlog. Hij debuteerde in 1955 met de novelles White man en Yellow river. Niet lang voor zijn overlijden verscheen in 1995 diens roman Diepe rivier (1994) in een Nederlandse vertaling. Hierin is religie, net als in zijn overige werk trouwens, een belangrijke rode draad.

Een groep Japanse toeristen vertrekt om uiteenlopende redenen voor een reis naar India. Aan de oever van de heilige rivier de Ganges vertelt hun reisleider Enami hen het een en ander over de moedergodin Chamunda en welke rol zij heeft in het hindoeïsme. Enkele reizigers zijn echter met een doel naar het land gekomen en hopen bij deze rivier te vinden wat ze zoeken. Zal het hen lukken de rust en vrede in hun leven terug te krijgen?

Van het beperkte aantal personages waar in de roman in meer of mindere mate aandacht aan wordt besteed, worden vier van hen er voortduren uitgelicht. Dat zijn Isobe, een oudere man wiens vrouw kortgeleden overleden is. Mitsuko, een vrouw wier leeftijd in het ongewisse blijft, maar die vroeger de mannen om haar vinger wond. De derde is Numada, schrijver van kinderboeken met dieren in de hoofdrol en tevens natuurliefhebber. Ten slotte ontmoet de lezer Kiguchi, een veteraan die in de Birma-oorlog heeft gevochten. Vier volledig van elkaar verschillende personen, die door de reis met elkaar te maken krijgen en die, zonder dat ze het van de ander weten, zich eenzaam voelen en erop hopen in India de antwoorden te vinden die ze zoeken.

Doordat de auteur uitvoerig over dit kwartet vertelt, kom je vrij veel over hen en hun leven te weten. Van de een is het meer iets uit het verleden dan van de ander, maar eigenlijk hebben ze alle vier hun onzekerheden en hebbelijkheden. In ieder geval leer je hen vrij goed kennen en komt aanvankelijk niet iedereen even sympathiek over. Hun houding lijkt, zo blijkt steeds meer in de plot, voornamelijk uit een vorm van zelfbescherming te voort te komen, of bestaat bij een enkeling uit een soort starheid waarbij de Japanse cultuur een kleine rol speelt. Gaandeweg het verhaal verandert hun houding, worden ze iets socialer en komen ze hun eigen demonen onder ogen. In ieder geval vinden ze zichzelf terug en daarmee hebben ze het doel van hun onderneming min of meer bereikt.

Endo’s roman is niet de meest eenvoudige, dus de lezer zal zijn aandacht er wel bij moeten blijven houden. Toegankelijke en soms op het oog wat speelsere fragmenten worden afgewisseld met diepzinnigere stukken tekst, min of meer filosofische vragen en wat summiere informatie over zowel de hindoeïstische als christelijke religie. De vier afzonderlijke verhalen van de protagonisten zijn over het algemeen wel goed te volgen, waarbij de wijze waarop de auteur ze samen laat komen kunstig gedaan is. Alsof daar een diepere gedachte achter zit. Toch is dit ook enigszins de valkuil van het boek, want hierdoor kan het verhaal niet voortdurend boeien. Vooral enkele diepzinnigheden over het geloof zijn behoorlijk saai. Deze hebben echter niet de overhand, want alles is voornamelijk op gericht op de ontwikkeling van het viertal, en deze progressie is interessant om te volgen.

De auteur heeft er bewust voor gekozen om het kwartet in Varanasi zichzelf te hervinden, want dit is een van de vier belangrijkste pelgrimssteden van India. En Isobe, Mitsuko, Numada en Kiguchi houden in feite ook een pelgrimstocht. Hoe dit uiteindelijk zijn vruchten afwerpt, heeft Endo op een mooie en soms diepgaande manier gedaan. Daarom blijft Diepe rivier voor het overgrote deel boeien.