Boek met twee gezichten

Een van de bekendste boeken van Truman Capote is In koelen bloede (1966), dat destijds beschouwd werd als de eerste non-fictieroman. Het verhaal is gebaseerd op waargebeurde feiten: de moord op vier leden van de boerenfamilie Clutter uit het kleine plaatsje Holocomb in Kansas. Eind 1959 las de auteur hierover een artikel in The New York Times, waarna hij besloot naar deze Amerikaanse staat af te reizen om, nog voordat de daders gearresteerd waren, aldaar over de moorden te schrijven. Om een volledig beeld te krijgen, interviewde hij zowel de lokale bewoners als de recherche.

In het boek vertelt Capote het verhaal van Dick Hickock en Perry Smith, twee mannen die elkaar in de gevangenis hebben leren kennen en sindsdien bevriend zijn. Laatstgenoemde droomt ervan een nieuw bestaan op te bouwen in Mexico, maar daarvoor is geld nodig. Tijdens zijn gevangenschap heeft Hickock van een medegevangene gehoord over de familie Clutter, die een brandkast met veel geld zou hebben. Het duo besluit hen te beroven om zo aan financiële middelen te komen, maar hun misdaad loopt danig uit de hand, want de roof ontaardt in een brute slachtpartij.

Voordat de lezer met de daden van Hickock en Smith wordt geconfronteerd, laat de auteur hem kennismaken met het gehucht Holcomb, diens omgeving, het gezin Clutter en eveneens met de twee daders. Dit gebeurt bijzonder uitgebreid en de enige reden daarvoor moet zijn, is om diezelfde lezer een indruk te geven van de gemoedelijkheid die normaliter in het kleine plaatsje heerste, om hem te laten weten hoe de bewoners zijn, en vooral om te laten zien hoe de Clutters en de moordenaars in elkaar zitten. Eigenlijk geeft Capote een karakterschets van zowel plaats als persoon en door de vele details die hij daarbij geeft, lijkt hij te willen bewerkstelligen dat je je bij alles en iedereen betrokken gaat voelen.

Aan de ene kant bereikt hij dit, want de schrijfstijl van de auteur is beeldend, waardoor je het Midwesten van de Verenigde Staten, het platteland, de bewoners van dat gebied en beide misdadigers voor je ziet en ze tevens bijzonder goed leert kennen. Aan de andere kant is het mislukt, want het verhaal dat de auteur vertelt, bestaat voor een behoorlijk groot deel uit een weergave van feiten, waardoor het in feite niets anders is dan een reconstructie van gebeurtenissen. Deze simulatie – grote gedeelten zijn zonder meer interessant en boeiend – is bij vlagen nogal klinisch beschreven en dergelijke fragmenten zijn stroever en derhalve iets lastiger om doorheen te komen.

Het is overigens lastig dit boek te duiden. Dit wil zeggen dat het moeilijk in een bepaald vakje is te plaatsen. De auteur heeft zijn verhaal gebaseerd op waargebeurde feiten en hetgeen hij beschrijft is absoluut niet verzonnen – en op zich voelt het geheel ook aan als zijnde non-fictie – maar desondanks zijn er ook meer dan voldoende kenmerken van een roman. Wellicht komt dit laatste door talloze gedetailleerde beschrijvingen die met de zaak eigenlijk niets van doen hebben. Capote slaat namelijk regelmatig zijwegen in die zo goed als geen, of op zijn minst indirect, verband met de moorden en de daders hebben. Je vraagt je dus af of dit bedoeld is als een sfeerimpressie of om een totaalplaatje te schetsen, of misschien zelfs wel beide.

In koelen bloede is, geheel tegenstrijdig met de behaalde successen, geen boek waarvan de lezer volledig ondersteboven raakt. In een trage verteltrant besteedt de auteur voldoende aandacht aan de moorden, de daders en de slachtoffers en in bepaald opzicht intrigeert dit zonder meer, maar er zijn ook enkele facetten waar Capote relatief gezien minder oog voor heeft. Denk hierbij onder andere aan de rechtszaak, waarvan een niet al te levendig verslag van wordt gegeven. Kortom, een boek met twee gezichten.