Aangrijpend en verhelderend, maar ook naïef

Het in 2022 verschenen debuut Dochters van Kiev van Erin Litteken is geïnspireerd op de verhalen die haar bij hen inwonende Oekraïense overgrootmoeder haar vertelde toen ze nog een kind was. Ze raakte hierdoor zodanig gefascineerd dat ze op latere leeftijd de geschiedenis van deze verhalen ging onderzoeken om antwoorden te vinden op de vele vragen die haar hierover bezighielden. Hoewel alle personen die in de roman voorkomen fictief zijn, representeren ze wel wat de toenmalige bewoners van Oekraïne aan het eind van de jaren twintig en begin jaren dertig van de vorige eeuw hebben moeten doormaken.

Aan het gelukkige leven van de jonge Katya komt een abrupt eind als de Russische dictator Jozef Stalin begin 1930 besluit om Oekraïne in te lijven bij het communistische collectief. Omdat de bevolking alles wordt afgenomen, ontstaat er een verschrikkelijke hongersnood die miljoenen levens heeft gekost. Ondanks deze ellende is er voor Katya ook veel liefde. Ruim zeventig jaar later, ze woont inmiddels in de VS, komt haar kleindochter Cassie, die een jaar eerder weduwe geworden is – tijdelijk en ter ondersteuning – bij haar wonen. Cassie vindt het dagboek van haar grootmoeder en komt erachter wat Katya destijds allemaal heeft doorstaan.

De roman heeft twee verhaallijnen en wordt daardoor vanuit evenzoveel perspectieven verteld. In het heden (2014) is dat Cassie en in het verleden (eind 1929 en het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw) door Katya. Er is echter één overeenkomst, namelijk de grootmoeder van eerstgenoemde. Zij is niet alleen de jonge vrouw uit de flashbacks, maar eveneens Cassie’s oma. De strekking van beide subplots verschillen echter aanzienlijk, want het deel dat zich in Oekraïne afspeelt gaat vooral over de mensonterende verschrikkingen die zich in die periode hebben voorgedaan. Een tamelijk onbekende geschiedenis waar je niet vrolijk van wordt en die onomwonden duidelijk maakt dat de bevolking van het land enorm te lijden heeft gehad.

Behalve de ontberingen heeft Litteken ook ruimte ingebouwd voor een grote hoeveelheid romantiek, zowel in het leven van Katya als in dat van Cassie. Dit levert een aantal mooie en liefdevolle scènes op, maar zo nu en dan druipt het suikerzoete er allemaal net iets te veel vanaf. Daarnaast kun je wat dit betreft veel van mijlenver zien aankomen, dus kan de lezer in zijn glazen bol heel helder zien hoe sommige verstandhoudingen en situaties er in de nabije toekomst uit gaan zien. Doorzichtig en redelijk voorspelbaar dus. Je kunt je verder afvragen of het gedrag van de twee vrouwen helemaal realistisch is wat dit thema betreft. Voor de Oekraïense kun je hier overigens nog wel een argument voor vinden, want in de eerste helft van de twintigste eeuw was alles natuurlijk heel anders.

Over het algemeen is de schrijfstijl van de auteur ongecompliceerd en oogt daardoor nogal simpel. Waarschijnlijk wil ze met eenvoudige bewoordingen duidelijk maken wat ze met haar boek wil bereiken, en daar is ze aardig in geslaagd. Dit neemt echter niet weg dat de tijdlijn zo nu en dan voor vraagtekens zorgt, niet alles lijkt namelijk te kloppen. Verder komen enkele dingen wel heel plotseling uit de lucht vallen. Litteken komt dan met een feit op de proppen waar ze het niet eerder over heeft gehad, ze gaat er dan van uit dat de lezer hiervan op de hoogte is. Een voorbeeld daarvan is de longontsteking die Bobby (een verbastering van het Oekraïense woord babusya, dat grootmoeder betekent) heeft. Pas ver in de plot blijkt ze hier opeens last van te hebben.

Dochters van Kiev, dat gezien de huidige ontwikkelingen met Rusland en Oekraïne enigszins actueel is, geeft een dubbel gevoel. Aan de ene kant is het aangrijpend en verhelderend, aan de andere kant betrekkelijk naïef, maar een straf om te lezen is de roman nou ook weer niet.